“…Halklarımız Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığını ilk defa 11 Mayıs 1918’de ilan etmiş değildir. Bundan yüz küsür yıl evvel, yani 19. asrın otuzuncu yıllarında, Kuban Çerkeslerinin milli kurultayı, “Karadeniz’le Hazar Denizi arasındaki bütün dört milyonluk Dağlıların” bağımsızlığını bütün dünyaya ilan etmiş idi. Bu esnada, Kuzey Kafkasya’nın doğu kısmında, yani Dağıstan ile Çeçenistan’da, Rusya ile savaş en kanlı safhasında bulunuyordu…”
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Parlamentosu Eski Başkanı Vassan Giray Jabağı, 1952 yılında Kuzey Kafkasya Milli Komitesi’nin Yayın Organı olan Kafkasya (Der Kaukasus) dergisinde Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığının 34. Yıldönümü münasebetiyle bir makale yazmış ve yazısında BATI KAFKASYA (ÇERKESYA) MİLLİ MİSAK(YEMİN-AND) MECLİSİ’ni yukarıdaki satırlarıyla hatırlatmış ve şükranla anmıştı.
İsmail Berkok “Tarihde Kafkasya” adlı eserinde; Çarlık Rusyası’nın işgaline karşı direnişin sembol örgütlenmelerinden birisi olan Çerkesya Milli Misak Meclisi’nin ilk tohumlarının 1807’de Kalubat Yikoua Şupagua tarafından atıldığını yazar.
Kuzey Batı Kafkasya bölgesinin çözülmeye başlamış feodal karakterli toplumsal düzeni ve yerel idari geleneğin içinde önemli bir yere sahip olan “Tlako”lar ve “Ze’uç”lar (Adigece) Milli Misak Meclisi’nin üzerinde yükseldiği temellerdi.
1822 yılında örgütlenmesini daha da geliştiren Milli Misak Meclisi’nin sürekli görev yapan seçilmiş bir başkanı, belirlenmiş bir merkezi yoktu ve birkaç gün süren toplantılar hiçbir zaman aynı merkezde yapılmıyordu.
Meclis, hem yasama hem yürütme hem de yargı yetkisine sahipti. Bu itibarla milletin bütün kudretini temsil ederdi. Meclisin uygulamalar için özel bir örgütü, icra makamı yoktu. Her kişi meclisin kararını uygulamak ve yapmak ile yükümlüydü.
Meclis almış olduğu önemli kararlarda -milletin temsilcileri de olsalar- üyelerinin onayını yeterli görmüyor, referanduma da gidiyordu. Kafkas geleneğinde önemli bir yer tutan “söz ve yemin” referandumda kullanılan en etkili araçtı. Milli Meclis referandum için tüm eyaletleri tek tek dolaşılır ve bütün milletten söz ve yemin alırdı.
Milli Misak Meclisi ilk dönemler (1822-1830) Karaçay bölgesinden Karadeniz kıyılarına kadar tüm bölgeyi kontrol altında tutarken direnişin son yıllarında (1861-1864) Karadeniz kıyısında Şapsığ-Abzeh-Vubıh bölgesinin bir bölümüne sıkışmış durumdaydı.
Milli Misak Meclisi’nin süreklilik arz eden bir çalışma düzeni yoktu. Rus işgalinin ve kolonizasyonunun arttığı her dönemde ön plana çıkıyor, direniş hareketini organize ediyordu. Kesintili de olsa direnişin sevk ve idaresini çeşitli toplantılar ve organizasyonlar ile 1864 yılına kadar yönlendirdi. Bu toplantılardan tespit edilebilen bazı örnekler:
AGUY TOPLANTISI / 1834
Toplantıya 1000 kişi katılmıştı. İngiliz diplomat David Urquhart'ın da katıldığı bu toplantıda Edirne antlaşmasının hiçbir surette tanınmaması ve Çarlık Rusyası'nın kuvvetlerini Çerkesya'dan çekmemesi durumunda savaşa devam edileceği karara bağlanırken, David Urquhart tarafından önerilen 10 yıldızlı iki oklu Çerkesya bayrağı kabul edildi.
GUM TOPLANTISI / 1837
Bu toplantıda Edirne Antlaşması’nın asla tanınmamasına, savaşa devam edilmesine ve durumun Edirne’de gözetim altında bulunan Dışişleri Temsilcisi Zanuko Sefer’e bildirilmesine karar verildi.
ADAGUM TOPLANTISI / 26 Mayıs Cuma 1837
Havudukua Mansur’un başkanlığını yaptığı toplantının en önemli özelliği, David Urquhart’ın direnişi gözlemlemek için bölgeye gönderdiği James S. Bell ve John Longworth’ün bu toplantıya katılmalarıdır.
Toplantının gündeminde, Rusların yoğunlaşan saldırıları ve Meclis’in dışişleri temsilcisi Zanuko Sefer’in “İngiliz Barış Planı”nı içeren mektupları vardı. Barış teklifini inceleyen ve tartışan Milli Misak Meclisi, “Ruslara bir heyet göndererek Milli Misak esaslarına göre, Anapa ile Hazar Denizi arasındaki Kafkas vatanının tahliyesini” istediler.
28 Mayıs’da Rus generali Velyaminov bu teklifi Edirne Antlaşması’nı gerekçe göstererek red ederken; cevabi mektubuna; “Hazar Denizi’nden Anapa’ya kadar hiçbir koruyucunuz ve kralınız yok…” “…İmparatorumuzun sadık birer kölesi olmayı kabul ederseniz belki affedilirsiniz…” şeklindeki hakaret ve aşağılama cümleleriyle başlıyor ve kendi istedikleri şartlar gerçekleşmediği takdirde “ülkenin tamamen işgal edileceği ve halkının yok edileceği” tehditleriyle mektubunu bitiriyordu.
Milli Misak Meclisi de gelen bu red cevabına aynı sertlikte cevap verdi. Meclis Çar Nikola’ya hitaben yazdığı cevabi mektubun da; “Hazar Denizi’ne kadar kardeşçesine bir bütünlük içerisinde birleşmiş bulunuyoruz. Sana da bütün gerçekleri olduğu gibi yazıyoruz. Bir bütün olarak sana söz veriyoruz ki, hiç kimse ülkenizi yağmalamayacak ve biz Çerkesler olarak size dokunmayacağız. Buna karşılık olarak da buradaki kalelerinizi yıkarak Kuban’ın gerisine çekilmenizi bekliyoruz” diyor ve mücadeleye olan kararlılıklarını göstermek için de mektubun sonunda “Savaşçılarımızın yeterli olmaması halinde, size boyun eğeceğimize, henüz annelerinin karınlarında olan çocukları çıkararak silahlandıracağız” ifadesine yer veriyordu.
ŞHAGUAŞE TOPLANTISI / Ekim 1837
Ruslar Batı Kafkasya’daki birlik hareketini baltalamak için bazı kabilelere ayrı ayrı barış teklifinde bulunuyorlardı. Örneğin; Bjeduğlar böyle bir teklifi kabul etmiş ve barış antlaşması yapmıştı. Rusya işgal ettikleri topraklarla sınırı olan Abzehlere de uygun görülen bazı teklifler yaptı. Abzehler Rusların oyununa düşmediler ve teklifi Milli Misak Meclisi’ne bildirdiler. Milli Meclis, bu teklifi değerlendirmek üzere Abzeh Eyaleti’nde Şhaguaşe’de toplandı ve Ruslara “Ancak bütün Kafkas vatanı tahliye edilmek şartıyla barış yapılabileceği” cevabını verdi.
AZİPS TOPLANTISI / Ekim 1837
Şapsığ bölgesinde de bazı Rus taraftarları açıktan açığa, artık Ruslarla barış yapma zamanının geldiğini söylediler. Milli Meclis, bu duruma hemen el koyarak Havudukua Mansur başkanlığında Azips kıyılarında olağanüstü toplantı yaptı. Rus taraftarı beş kişi Meclis tarafından süratle yargılandı ve suçlu bulunarak cezalandırıldı.
? TOPLANTISI / 1838
Çerkesya bayrağında yeni düzenlemeye gidilmiş ve yeşil zemin üzerinde 3 siyah ok ve 12 yıldızlı bayrak Çerkesya’nın resmi son bayrağı olmuştur. 12 sarı yıldız 12 eyaleti temsil ediyordu. Bu eyaletler şunlardır: 1- Şapsığ-Nathoç, 2- Abzeh, 3- Kemirguvey, 4- Barakay, 5- Bjeduğ, 6- Kabardey-Besleney, 7- Hatukuvey, 8- Mahoş, 9- Başilbey 10- Teberda (Karaçay-Malkar), 11- Abhazya, 12- Vubıhya. Siyah 3 ok ise dönemin önde gelen ve ünlü üç ailesini; Zanuko, Aytekiko ve Bolotoko ailelerini temsil ediyordu.
HATEKAY TOPLANTISI / Ekim 1839
Milli Misak Meclisi olağanüstü toplantıda bir bildiri yayınladı ve oluşturdukları devlet yapılanmasının“Milli Misak” (sözleşme) esaslarını tespit etti. Bu esaslardan birkaç örnek:
1. Hazar Denizi ile Karadeniz arasındaki bölge bir vatan ve bu vatanda bulunanlar tek bir millettir.
2. Ruslar Kafkasya’nın milli ve ebedi düşmanıdır.
3. Kafkas vatandaşı, Ruslarla özel ve ticari hiçbir vesile ile ilişki ve temasta bulunmayacaktır.
4. Her Kafkas vatandaşı bütün malı ve canıyla sonuna kadar mücadeleye devam edecektir.
5. Bu sözleşmeye uymayan veya ihanet eden, idama kadar varan cezalara çarptırılacaktır.
6. Herkes hırsızlık ve her türlü kötü hareketten sakınacak, bu gibi kötü hareketleri gören her vatandaş, bunlar haber verip cezalandırılmasına yardım edecektir.
7. Elinde olmayan sebeplerle bir suç işleyen, bu suçunu itiraf edecektir.
ADAGUM TOPLANTISI / Ekim 1848
İmam Şamil’in naibi Muhammed Emin, Milli Misak Meclisi’nin başkanlığına getirildi. Muhammed Emin, Meclis’in gevşek idari yapısını reorganize ederek, örgütlenmeyi bir merkez ve otorite etrafında topladı ve 1807’den bu yana güçlenerek büyüyen birlik hareketi, Batı Kafkasya’da “ilk kez bir devlet kimliğini” kazanmış oldu.
AKUA (SOHUM) (?) TOPLANTISI / Temmuz 1855
Müttefiklerin (Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa) Kuzey Kafkasyalılardan Kırım Savaşı için yardım talebinde bulunmaları teklifi Milli Misak Meclisi’nin gündemine geldi. Konu daha önce Zanuko Sefer ve Muhammed Emin ile de görüşülmüş ve olumsuz cevap alınmıştı. Meclis konu üzerinde toplandı ve “Ruslarla karşı karşıya bulunurken Kırım muharebelerine iştirak etmek üzere kuvvet göndermenin mümkün olmadığını, karşılarındaki Ruslar yok edilirse, ancak o zaman müttefiklerin müracaatlarının dikkate alınacağı” kararını aldı ve müttefik devletlere bildirdi.
ABIN TOPLANTISI / Temmuz 1857
Rus kuvvetlerinin Kırım Savaşı ve Paris Barış Antlaşması’ndan sonra (1856 ortalarında) Doğu Kafkasya’ya yeniden saldırması ve Batı Kafkasya’yı da kuşatma altına alması üzerine yapılması gerekenler konuşuldu. Toplantıda Ruslarla savaşa devam kararı alındı.
SAŞE (SOÇİ) TOPLANTISI / 13 Haziran 1861
Toplantıda “Büyük Özgür Meclis” (Çerkes Özgürlük Meclisi) adı altında yeni bir birlik oluşturuldu. “Büyük Özgür Meclis”e gizli oyla 15 üye seçilmiştir. (Başkanlığına Hacı Giranduk Berzeg’in getirildiği Büyük Özgür Meclis’in üyeleri arasında Adiğelerin ünlü askeri liderlerinden Zanuko İbrahim Karabatır, İsmail Barakay-İpa Dziaş, Bidh Hasan Efendi, İslam Thauş, İbrahim Efendi vd. bulunuyordu.)
“Büyük Özgür Meclis” Çerkesya’nın bağımsızlığını ilan etmiştir. Birlik ve bağımsızlığın korunması gerekirse kuvvet kullanarak sağlanacaktır. Kesinlikle Rusya’ya teslim olunmayacak, görüşmeler yoluyla bir barış anlaşması yapılmaya çalışılacak, bu mümkün olmadığında ise savaşa devam edilecektir. (Bu amaçla meclis cihat ilan etti ve Abzeh bölgesinde işgale direnen Adige savaşçılarına destek olması için 5 bin Vubıh savaşçısından oluşan bir kuvvet gönderdi.)
“Büyük Özgür Meclis”, ülkeyi 12 ile ayırmaya, hukuksal idarenin işlemesi amacıyla yargı sistemi kurulmasına ve her birine kadı, müftü, muhtar ve emniyet amiri gibi kamu görevlileri tayin etmeye, devlet idaresine yönelik binalar (mahkeme binası, ibadethane, konukevleri vb.) inşa etmeye karar vermiştir. (Meclis kararları bu görevliler tarafından uygulanacak ve vergileri bunlar toplayacaktır. Her yüz haneye beş süvarinin masrafı yüklenmiş olup, her 100 aile orduya 5 atlı gönderecektir. Toplanan vergiler hür Kafkasya’nın temsilcileri eliyle ülke işleri için en iyi şekilde harcanacaktır.)
Son gelişmeler Avrupa ülkelerine duyurulacaktır. (Kongrede alınan kararlar doğrultusunda yeni kurulan devlet Rusya, İngiltere, Fransa ve Osmanlı Devleti başta olmak üzere tüm dünyaya ilan edildi.)
“Büyük Özgür Meclis” ve “Çerkesya Devleti”, 21 Mayıs 1864’te Hodz vadisi, Ahçip köyü, Aşe, Psışuape ve Şakhe ırmaklarının yukarı kısımları, Kabaada yaylası gibi tüm direniş noktalarının söndürülmesi sonucunda tarihe karışmış oldu.
Milli Misak Meclisi’nin 1807-1864 yılları arasındaki önemli üyelerinden tespit edilebilen;
Kalubat Yikoua Şupagua, Havudukua Mansur, Hacı Tıghujıkhue Khızbeç, Zanuko Sefer, Yendaryıkua Muhammed, Hacı Makua Muhammed, Kalubatukua, Şupagua, Dazığyıkua Şupaşe, Şuruhyukua Duğuj, Beslenikua Arslan, Hatokşukua Muhammed, Değuyıkua Hacı, Hacı Degumuko Berzeg, Jansetyıkua, Rüstem Pe(İnal İpa), Geriyukua Şemiz, Marşan Yikovua Erişan, Hajiyuko Mehmet, Şimaf Bey, Selim Bey, Geriyiko Şemiz, İndaryiko Mehmet, Arslangeri, Keriakyiko Ali, Dazikyiko Şupuş, Kasdemir, Şurukyiko, Korosyiko Amirz, Nassva, Janbulat, Hacı Giranduk Berzeg, Anzavurkovue Mehmet, Kundeyt Yikovue Mehmetgeri, Dudarukovue Voyij, Muhammed Emin, Cendere Hacı Hasan, Beresbi, Abdullah İsmail Efendi, Hacızade Muhammed Efendi, Zanuko İbrahim Karabatır, İsmail Barakay-İpa Dziaş, Bidh Hasan Efendi, İslam Thauş, İbrahim Efendi, Huştuko Hacı Hüseyin, Güstarıko İsmail, Basırbi Hacı Haç ve
adını bilemediğimiz tüm diğer büyüklerimizin aziz hatıraları önünde saygıyla eğiliyoruz.
Ruhları Şad Olsun.
