Bu
anlamda bu yöndeki tartışmaların yapılmış olmasını da yararlı, hatta
zorunlu buluyorum. Ne var ki kavramı her yönüyle anlamadan önce, kavramı
öğrenmeden önce lehte ya da aleyhte olsa da tartışmaya açmak kanımca
bazı sakıncaları beraberinde zorunlu olarak getirecektir.
Bu
düşünce ile bu yazıda, daha geniş olarak yapmakta olduğum bir
çalışmadan kısa alıntılar yaparak thamate kavramına bir açıklık getirmek
istiyorum.
Öncelikle şu deyimlere beraberce göz atmakta yarar vardır.
Çünkü
bu deyimlerin tamamı ve bunlara benzeyen başka birçok deyim yönetimle,
yönetmekle, yöneticiyi görevlendirmekle ya da sevmekle
ilişkilendirilebilir ve thamate kavramıyla yakından ilgilidir. Deyimleri
uzun uzadıya açıklamadan örnek olsun diye sıralayıp geçeceğim.
NAHIJ: Genellikle saygın kişiliği olan daha yaşlı kimse.
VINAFE:
Çıkan bir sorunu, bir problemi çözmek için yapılan toplantı ve alınan
prensip kararları (Bunlar Xabze kuralları değildir. Karıştırmamak
gerekir).
WUNEFEJ: Çıkan herhangi bir sorun, bir konu ya da olayın çözümünü üstlenen, Wunafe yapabilen kişi ya da kişiler (kurul).
KENGEŞ: Akıl, bilgi ve deneyim danışma.
KENGEŞEUĞ: Danışılacak, düşünmeye götürecek bilge kişi.
XEXİN: Eylem olarak seçme fiili.
XEXİNIĞE: Seçme eyleminin sürekli duruma getirilmesi.
XEXE: Seçilen (burada genellikle aday tek ya da az sayıdadır).
XADZE: Birçok aday arasından seçme.
thamate
THAMATAĞE
HABLE thamate
KOAJE thamate
XEĞEUG thamate
ÇILE thamate
XEUK thamate
thamate KODZE.
Açıklamaya
geçmeden önce, okuyucudan bir konuda özür diliyorum. Konuyu uzatmamak
için farklı dil guruplarındaki kavramları ele almadım. Nitekim yaptığım
çalışmada da ağırlıklı olarak Kabardeyce’yi aldım. Çünkü o dille
yetiştim. Kavramları genel olarak bu dille öğrendim. Bu dile aşinalığım
var.
Adigabze
olarak sıraladığımız bu kavramlar, basitte olsa toplum niteliğini
kazanmış olan topluluklardan başlayarak ulusal devlete, hatta
imparatorluklara kadar her çeşit toplumda kendi dillerine özgü olarak
vardır,
olmakta zorundadır. Örneğin: Şef-Reis, Han, Kral, İmparator, Bilge,
delege, yönetici, seçilmiş ya da seçilmemiş Lider vb. kavramlar
bunlardan bazılarıdır. O halde konuya şöyle başlamak gerekiyor.
Thamate kimdir?
Thamatağe- thamatelik nedir?
Thamate kimler olabilir?
Thamate nasıl olunur?
Thamate olmanın koşulları nelerdir?
Thamate seçilmeden olunabilir mi?
Thamatenin görevleri ve sorumlulukları nelerdir?
Thamate kimlere karşı sorumludur?
Thamatelik süreye ve göreve bağlı mıdır?
Sürekli thamadelik var mıdır?
thamate Çeşitleri
Bu
soruların çokluğu okuyucuyu sıkabilir. Hatta gereksiz olarak da
değerlendirilebilir. Bunu da saygıyla karşılamak gerek. Ne var ki tarih
boyunca Xabze TOPLUMU olmakla gurur duyduğumuz ADİGE TOPLUMU bu
kavramların hepsini ayrıntılı bir biçimde kurallara bağlamıştır.
Doğrusunu isterseniz Xabze dediğimizde bütün bu kuralların toplamından
başka bir şey değildir. Benim inancıma göre KÜLTÜRÜMÜZÜ- GEÇMİŞİMİZİ,
GEÇMİŞTEKİ TOPLUMSAL YAPIMIZI ANLAYABİLMEK İÇİN SABIRLI, HAZIMLI,
SOĞUKKANLI OLARAK ÖĞRENMEYE ÖNEM
VERMELİYİZ. KOLAYCILIĞA KAÇMAK BİZİ HİÇBİR KONUDA AMMA HİÇBİR KONUDA KURTARMAYACAKTIR.
Thamate Kimdir?
Thamate,
kendisine verilecek görev ya da görevlerin gerektireceği özellikleri
taşımak koşuluyla, toplum ya da topluluk ya da onların temsilcileri
tarafından, belirli bir görevi yerine getirmek üzere, görevlendirilen,
belirli bir misyon ve statüyü belirli süreyle taşımak üzere
seçilen
kimseye denir. Bu anlamda thamate, belirli bir görevi yerine getirmek
üzere, belirli bir misyon ve statü ile seçilerek görevlendirilmiş kişi
anlamında tanımlanmalıdır. Nitekim ADİGE Xabze' ye göre de böyledir.
Burada çok önemli bir noktaya değinmek zorundayız. thamate ile NEXIJ
belirli görevde, zamanda ve kişide örtüşebilir. Ancak thamate hiçbir
zaman Nahıj değildir. Nahıj’de thamate değildir. Bu iki kavramı
kesinlikle birbiriyle karıştırmamak gerekir. Bu şekilde seçilmiş ya da
atanmış olan thamate, üzerine almış olduğu görevi tam yetkili olarak
yerine getirmek zorundadır. Burada kendisini seçen ya da görevlendiren
kişiler ya da kurullara karşı tam bir sorumluluk altında olduğunu
düşünerek, tam yetki ile görevini yerine getirir, misyonunu tamamlar.
Görevin sınırları içerisinde hiçbir yetki kısıtlaması yoktur.
Yine önemle durulması gereken bir konuda, yaşlılıkla thamatenin özdeşleştirilmesi olayıdır.
Bilindiği
üzere ADİGE kültürü hiçbir zaman yazılı olarak toplanmamış, yazılı
biçime getirilmemiştir. Tersine sözlü ve uygulamalı olarak kuşaktan
kuşağa süre gelmiştir. Bu durumda yaşın ilerlemesine paralel olarak
bilgi ve deneyimin artmasına, birikmesine neden olmuştur. Bir yabancı
yazarın dediği gibi Adige thamateleri kendilerini propaganda ile ya da
para ile kanıtlamamışlar, pratikte gerçekleştirdikleri eylemlerle bu
unvana hak kazanmışlardır. Bunun içindir ki, yaşla thamadelik çoğu kez
örtüşmüştür. Ancak temel kural bu iki kavramın ayrı olduğudur. Nitekim
belirli thamateler için yaş hiçbir şekilde aranmamıştır.
Thamatağe- thamatelik
Adige
Xabze toplumunda thamadelik hem kavram olarak, hem de kurumsal olarak
oluşmuş ve toplumsal düzenimizde bir statü olarak yerini almıştır.
Ayrıca bu kavramın toplumsal yapıda yer alması öyle yakın bir zamanda
olmamıştır. Daha avcılık ve toplayıcılık dönemlerinde, görevin
başarılması ve paylaşımın adil ve eşit olması için eşitler arasında
thamate seçilmeye ve görevlendirilmeye başlanmıştır. Geçen uzun tarihsel
süreç içerisinde thamadelik kavramı gelişerek daha çok toplumda saygı
kazanarak bir kurum biçimine dönüşmüştür.
Bugün
Thamate'lik denilince thamate'nin yetkilerini, özelliklerini, kimlerin
thamate olabileceğini, sorumluluklarını, görevlendiriliş biçimini,
süresini, thamateliğin bitmesi ve bitirilmesini en ayrıntılı ve açık
şekilde anlayabiliyoruz. Onun için Adige Xabzesine göre THAMATAĞE ya da
thamadelik thamateden ayrı olarak ve soyut olarak toplumsal ve kuramsal
bir olgu şeklinde ulusumuzda vardır. Toplumumuz devam ettikçe de var
olmaya devam edecektir.
