Nart destanlarının mitolojik yapısını anlamak için, destanlarda yer alan başlıca karakterleri tanımakta yarar vardır. Nart destanlarının başlıca karakterleri ve onların değişik Kafkas halklarının Nart destanlarında aldıkları isimler ve taşıdıkları özellikler şöyledir:
1- Nartların Demircisi
Demirci karakteri Nart destanlarında mitolojik bir kahraman olarak tasvir edilir. O çıplak elleriyle kızgın demiri dövebilir, ona istediği şekli verebilir. Kuşların ve bütün hayvanların dillerini bilir ve onlarla konuşabilir. Nart kahramanları için demirden kılıçları, kalkanları ve zırhları ilk defa o yapmıştır. İlk at nalını o icat etmiştir, böylece Nart savaşçıları atları ile uzak ülkeleri fethe gidebilmişlerdir.
Nart destanlarının bütün varyantlarında rastlanan demirci Nart kahramanı Karaçay-Malkar Nart destanlarında Debet ya da Devet adını taşır. O, Gök Tanrısı ile Yer Tanrısının oğludur. Karaçay-Malkar Nart destanlarının bazı varyantlarında ise demirci karakterinin adı Debek şeklindedir. Adige Nart destanlarında demirci Nart kahramanı Tlepş adıyla karşımıza çıkar. Ancak Adige Nart destanlarında Tlepş’in Debeç adlı demirci ustasının çırağı olduğu ve onun yerini aldığı kaydedilir. Debeç adının Karaçay-Malkar Nart destanlarındaki Debek adından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Abhaz-Abazin Nart destanlarında aynı özellikleri taşıyan demirci Nart’ın adı Aynarıj ya da Aynarjiy’dir. Oset Nart destanlarında ise demirci tanrı özelliğine bürünen bu karakter Kurdalegon adını almaktadır. Sonuçta Kafkas halklarının Nart destanlarının hepsinde demirci Nart kahramanı motifi farklı adlarla yer almaktadır.
2- Nartların Lideri
Karaçay-Malkar Nart destanlarında Nartların lideri olarak karşımıza çıkan karakter Örüzmek adını taşır ve onun yeryüzüne düşen bir meteor parçasının içinden doğduğu ve kurt sütü içerek büyüdüğü anlatılır (Aliyeva 1994: 74).
Oset Nart destanlarında Örüzmek’e paralel olan kahraman Wrıjmeg ya da Urızmag adını taşır. Oset Nart destanlarında Wrıjmeg gözü pek bir savaşçı, zeki ve kusursuz bir şef olarak tasvir edilir (Canaytı 1977: 6). Adige destanlarında aynı özellikleri taşıyan karakterin adı ise Wuerzemec veyaWuezırmes’dir. O, denizaltı tanrıçasının oğludur (Özbay 1990: 172). Abazin Nart destanlarında bu kahraman Wuarzamag adıyla tanınır.
3- Nartların Annesi
Kafkasya halklarının Nart destanlarında Nartların anneleri değişik telaffuzlarla aynı adı taşır. Karaçay-Malkar Nart destanlarında Nartların annesi Satanay güzelliğin ve bilgeliğin sembolüdür. O, Nartların lideri Örüzmek’in karısıdır. Babası Güneş’tir ve annesi Ay’dır. Doğaüstü güçlere ve sihirlere sahiptir. Prenses anlamına gelen Biyçe unvanını taşımaktadır. Satanay Biyçe gelecekten haber verir, istediği insanın veya hayvanın şekline girebilir. Nart destanlarında Satanay Biyçe ile Örüzmek’in mutlu bir hayat yaşadıkları anlatılır. Nartları düştükleri sıkıntılı durumlardan keskin zekâsıyla kurtarmayı başaran Satanay, kocası Örüzmek’e de zor anlarında yardımcı olur. Nartlar Satanay’a danışmadan hiç bir işe kalkışmazlar (Aliyeva 1994: 105).
Oset Nart destanlarında Nartların anneleri olan karakter Satana veya Şatana adını taşır ve Karaçay-Malkar Nart destanlarındaki aynı özelliklere sahiptir. Kocası Wrıjmeg, daima Satana’ya akıl danışır ve Satana her zaman onu zor durumdan kurtarır.
Adige Nart destanlarında Nartların anneleri Seteney adıyla tanınır ve prenses anlamına gelen Guaşe unvanını taşır.(Özbay 1990: 17). Abhaz Nart destanlarında Sataney adını alan bu karakter Abhazca’da “orta direk” anlamına gelen guaşa unvanına sahiptir ve 101 kardeşten meydana gelen Nart ailesinin annesidir (Büyüka 1971: 247).
4- Taş’ın Oğlu
Kafkasya halklarının Nart destanlarında bir granit taşının içinden mucizevî biçimde doğan kahramanın adı değişik telaffuzlarla aynı köke dayanmaktadır.
Karaçay-Malkar Nart destanlarında Sosurka ya da Sosuruk adını taşıyan Nart kahramanının granit taşından doğduğu anlatılır. Adige Nart destanlarındaki Sosrukua veya Sosrıkua ile Oset Nart destanlarındaki Sozrıko ya da Soslan aynı karakterdir. Abhaz Nart destanlarında ise bu kahraman Sasrıkua veya Sasruka adlarıyla karşımıza çıkar.
Bu ana karakterlerin yanında Nart destanlarında pek çok kahraman yer almaktadır ve bunların birçoğunun taşıdıkları adlar Kafkasya halklarının Nart destanlarında ortaktır.
Karaçay-Malkar Nart destanı kahramanlarından biri olan Batraz ~ Batrez ya da Batıraz Oset Nart destanlarında Batraz adıyla karşımıza çıkar (Canaytı 1977: 6). Cesur, korkusuz ve güçlü kişiliği ile bu kahraman Karaçay-Malkar ve Oset destanlarında ortak özellikler taşır. Adige Nart destanlarında bu kahraman Beterez ~ Peterez adlarıyla tanınır. Abhaz Nart destanlarında Pataraz olarak görülen bu kahramanın Abazin Nart destanlarındaki adı Paterez’dir (Özbay 1990: 68).
Karaçay-Malkar ve Oset Nart destan kahramanlarından biri de Agunda adını taşımaktadır. Agunda Örüzmek ile Satanay’ın kızıdır ve Sosurka adlı Nart kahramanı ile evlenir. Oset Nart efsanelerinde ise Agunda Bolat Hemits (Hæmits) adlı bir Nart kahramanının karısıdır. Agunda’nın babası Avar Türklerindendir ve Urup Irmağı kıyısında oturmaktadır (Kuznetsov 1984: 168). Oset varyantının bir benzeri de Karaçay-Malkar Nart destanları arasında Bolat-Hımıç’ın destanı adıyla yer almaktadır (Aliyeva 1994: 278-280). Abhaz Nart destanlarında Agunda ya da Gunda, Nartların tek kız kardeşleri olarak yer alır (Büyüka 1971: 196).
Karaçay-Malkar Nart destanlarında, demirci Debet’in en büyük oğlu Alavgan’ın bir dev kadınıyla evlenmesinden doğan Karaşavay veya Şavay adlı oğlunun olağanüstü güçlere sahip olduğu anlatılır. Karaşavay istediği zaman istediği kılığa girebilir. Oset Nart destanlarında ise Karaşavay’ın paraleli olan karakter Suvay veya Sevay adını taşır. Adige Nart destanlarında Kanje Oğlu Şavey adını taşıyan karakter de aynı özelliklere sahiptir. Bu kahraman Abazin Nart destanlarında Tatar Oğlu Şawuey ismiyle tanınır. Karaçay-Malkar Nart destanlarında Karaşavay düşmanlarına güçsüz görünmek için eski elbiseler giyerek dolaşır. Aynı motif Adige Nart destanlarında da vardır. Adige destanlarında Şavey’in savaşlara ve seferlere eski elbiseler giyerek katıldığı yer alır.
Karaçay-Malkar Nart destanlarında Fuk ya da Kızıl Fuk adını taşıyan ve Nartlara çok eziyet çektiren kötü bir karakter vardır. Fuk Nartların prensi ve hâkimidir. Hem yeryüzünde, hem gökte yaşar. Gökyüzünde Fuk’un kartal kanatlarından yapılmış bir kalesi vardır. Nartlar Fuk’a vergi öderler (Aliyeva 1994: 76). Karaçay-Malkar Nart destanlarında Kızıl Fuk (ya da Puk) adıyla karşımıza çıkan bu karaktere Adige Nart destanlarında Pakue adıyla rastlanmaktadır. Gökyüzünde oturan Pakue’nin Nartlara kuraklık ve kıtlık getirmesi üzerine, Nart Wuezırmes uçan atıyla gökyüzüne çıkar ve Pakue ile savaşarak onu öldürür. Pakue’nin ölümüyle birlikte yeryüzüne yedi hafta boyunca kanlı yağmurlar yağar. Daha sonra toprak eski bereketine kavuşur, yeryüzü yeşile bürünür (Özbay 1990: 229-232). Karaçay-Malkar Nart destanlarında da Fuk, Örüzmek tarafından öldürülür ve Nartlar rahata kavuşurlar.
Karaçay-Malkar Nart destanlarında Açey Oğlu Açemez adıyla karşımıza çıkan Nart kahramanı, Oset Nart destanlarında Waz Oğlu Atsemez, Adige (Çerkes) Nart destanlarında ise Aşemez adıyla yer almaktadır. Karaçay-Malkar Nart destanlarındaki Açey Oğlu Açemez, Oset Nart destanlarındaki Waz Oğlu Atsemez’den farklılık gösterirken, Adige Nart destanlarındaki Aşemez ile paralellik taşıyan özelliklere sahiptir.
Kafkasya halklarının Nart destanlarında benzer özellikler taşıyan karakterlerin taşıdıkları ortak isimleri şu tabloda görebiliriz:
| ADİGE | ABHAZ-ABAZİN | KARAÇAY-MALKAR | OSET |
| Debeç ~ Tlepş | Aynarjiy~Tlepş | Debet ~ Devet ~ Debek | Kurdalegon |
| Wuerzemec | Wuarzamag | Örüzmek | Wrıjmeg~Urızmag |
| Seteney | Sataney | Satanay | Satana |
| Sosrıkua ~ Savsırıko | Sasrıkua | Sosurka ~ Sosuruk | Sozrıko ~ Soslan |
| Beterez~Peterez | Pataraz~Paterez | Batraz~Batıraz~Batrez | Batraz |
| Akunda | Agunda ~ Gunda | Agunda | Agunda |
| Şavey | Şawuey | Şavay ~ Karaşavay | Suvay ~ Sevay |
| Aşemez | Açamaz | Açemez | Atsemez |
| Pakue | Fuk ~Kızıl Fuk ~ Puk | ||
| Hımış | Hımış | Bolat Hımıç | Bolat Hemıts |
| Sibilişi | Sibilçi | ||
| Şebatnıko~Badinokua | BadınokuaØ | Bödene | |
| Şırdan | Sırdon |
