 |
Çerkeslerde
toplantı yapmak için çok neden vardır. Bir köyden diğer bir köye gidildiğinde
ya da o köye dışarıdan bir konuk gelmişse gençler hemen bir araya gelirler.
Bir düğünün
bitiminde gençler toplanarak böyle bir ortamın oluşmasına neden olabilirler.
Yine kendi aralarında böyle toplantıları önceden planlayabilirler. Muhabbet
toplantıları fonksiyonel açıdan bir çok amacı gerçekleştirmektedir. Bu tür
toplantılarda bir çok Çerkes genci birbirleri ile tanışma olanağını bulur. Aynı
sülaleden olan kişilerde birbirini tanımış olur. Aynı yaş grubundan toplanıp
tanışan bu kişiler böylece eğlenme şansını yakalar. Birbirlerini tanıyan genç
kız ve erkekler aradıkları özellikleri taşıyan kişilerle kaşen olarak daha
sonra evlenebilme olanağını bulurlar.
Toplantı Düzeni
Toplantıda
insanlar dağınık bir şekilde oturamazlar. Herkes konumuna göre oturması gereken
yerde oturmak durumundadır. Oturma sisteminde kızlar ve erkekler ayrıdır.
Karışık oturmazlar. Toplantıda hiyerarşik yapılanmanın getirdiği farklı statü
ve rollerin olması bireyleri istediği gibi davranmaktan alıkoyar. Herkes örf ve
adetlere göre oturma düzeni alır. Thamatenin sağında ve solunda birer yardımcı
bulunur. Bu kişiler ev sahibi olmaması koşulu ile gelen konuklardan birisi
olabilir. Bunlar en az thamate kadar topluma etki edecek konumdadırlar. Eğer bu
grup düğün, nişan türü bir grupsa thamatenin sol tarafına yaş sırasına göre
erkekler, sağ tarafına yaş sırasına göre bayanlar oturur. Bayanların thamatesi
de grup thamatesinin sağ yanında oturur. Yaş sırasına göre de diğer bayanlar da
sağ tarafta yer alırlar. Diğer toplantılarda ise sağında ve solunda erkekler
oturmaktadır.
Gösterilen her
davranışın belirli kuralları vardır. Ancak buna karşın bu tip toplantılar çok
eğlenceli ve yararlı olur. Bu tür toplantılar yeni katılmaya başlayan gençler
açısından da eğitim merkezi sayılır. Burada “xabze”nin yani örf ve adetlerin
uygulamalı olarak öğretilmesi sağlanır. İnsanlar birbirine kaynaşır. Kızlar ve
erkekler arasında arkadaşlık kurulur. Bu tip toplantılar belirli yaş gruplarına
ayrılmıştır. Kızlar ve erkekler kendi yaş gruplarının toplantılarına
katılırlar. Her yaş grubunun toplantısı ayrı olmaktadır.
Eğlenerek
Tanışma
Bütün
toplantılar başlarken tanışma bölümü vardır. Gruptaki kişileri tanıştırma
görevini thamatenin isteği üzerine pşerah yerine getirir. Grup kalabalık ise
herkesi tek tek tanıştırmak yerine değişik bir ortam hazırlanarak herkesin
birbiriyle tanışması sağlanır. Bu daha çok zaman geçirici oyunlarla olur. Bu
oyunlar gruptaki insanların birbirleri ile tanışmasına ve iletişim kurmasına
aracı olur. Oyunu pşerah başlatır. Örneğin “çapşı” denilen bir oyun vardır.
Pşerah gruptaki kişilerin herhangi birisini kaldırır. Kaldırdığı kişinin eline
vurur. Eline vururken de kendi adını, kabile adını ve boy adını söyler. Yine o
kişi de aynı şekilde başkasını kaldırır. Bu biçimde oyun süresince bir tanışma
olur. Ancak grupta Çerkez olmayan bir kişi varsa o kişi yalnız bulunduğu konum
itibariyle tanıştırılır.
Xabzenin Kesin Kuralları
Muhabbet geceleri xabzenin kesin kurallarına
göre şekillenir. Bu kurallara uyulmadığı taktirde thamate araya girer ve
kuralların uygulanmasını sağlar. Kurallara uygun hareket etmeyen kişiler ise
diğer kişiler tarafından uyarılır. Bu nedenle bu toplantıda sergilenen her
davranış kurallara uygun olmak durumundadır. O gecede hiç kimse keyfi olarak
odadan dışarı çıkamaz. Dışarı çıkmak istediğinde thamateden izin alır. Thamate
izin vermişse dışarıya çıkabilir. Birisi herhangi bir durumda dışarı çıkıyorsa
orada bulunan herkes çıkarken ayağa kalkar. Aynı şekilde dışarıdan içeriye
gelindiğinde de aynı şey geçerlidir. Bu durum Çerkes kültüründeki saygı unsurunun
etkinlik göstergesidir.
Bir Kompliman
Geleneği Pseluh
Çerkeslerin her vesile ile yaptığı
toplantılar, gençlerin kendilerini göstermesi ve yeteneklerini sergilemesi için
birer fırsattır. Böyle eğlencelerde birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler
sanki evleneceklermiş gibi birbirlerine iltifat ve ilanı aşk ederler. Çeşitli
şakalar yaparlar. Bazen aynı kıza bir kaç genç birlikte iltifat ederek
eğlenceyi artırır. Kızlar da gençlerin bu iltifatlarına uygun şakalar yaparlar.
İltifatlarla birlikte yapılan tüm şakalaşmalara “pseluh” denmektedir. Pseluh
işin gayri ciddi boyutudur. O grupla sınırlıdır. Pseluk zahiren gayri ciddi gibi görünse de bu
kanaat yanıltıcıdır. Bütün eğlence ve şakalar birtakım yaptırımlara haiz olan
xabzenin kesin kuralları ile sınırlıdır. Gelişigüzel bir biçimde pseluk
yapılmaz. Saygısızlık yapmak karşısındaki kişiyi en ufak bir şekilde rencide
etmek yasaktır. Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden kaşenlik iki kısma
ayrılmaktadır. Bunlardan birisi şaka diğeri ise ciddi kaşenliktir.
Şaka
kaşenliğine “semerko” denmektedir. Bu durumda kişiler ciddi olmasalar bile
yalnız o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak kaşen olabilirler. Burada
amaç eğlenmek, birbirlerini tanımak bunu yaparken de hoş zaman geçirmektir.
Şaka kaşenliğinde kız ve erkek birbirlerine sanki evleneceklermiş gibi övücü
sözler söyler.
Konukların
Durumu
Bu toplantılarda konuk olan kişiler, çok
önemli bir gerekçeleri olmadıkça diğer kişiler topluluğu terk etmeden o ortamı
terkedemezler. Toplantı bitene kadar o ortamda bulunmak durumundadırlar. Çünkü
diğer kişiler daha çok o gece onlar için toplanmıştır. Bu nedenle onların
toplantıyı terkedip gitmeleri saygısızlık sayılır. Aynı kural konuk ve ev
sahibi dışında ev sahibinin arkadaşları için de geçerlidir. Bunların toplantıyı
terkedip gitmesi de konuklara karşı bir saygısızlık olarak nitelendirilir.
Oyunlar
Çerkes gençlerinin düğün gibi toplumsal
aktiviteler aracılığıyla
düzenlediği toplantılarda çeşitli oyunlar oynanır. Oyunlar hem
toplantıdaki insanların birbirleri ile tanışmasını sağar hem de toplantının
eğlenceli geçmesine neden olur. Bu oyunlar folklorik ve dans türü oyunlar
değildir.
Eğlenceye
yönelik olan ve herkesin katıldığı oyunlardır. Oyunu pşerah başlatır. Oynanan
oyunların bazıları şunlardır.
Çapşı: Bu oyun birbirinin eline vurarak
tanışmayı sağlayan oyundur.
Aykan: Pişerah kalkar. Başka birini de
kaldırır. İkisi de eliyle birbirinden habersiz olarak bir, üç ya da beşi
göstermek durumundadır. Oyunun kurallarına göre üç biri, beş üçü, bir de beşi
yenmektedir. Bu durumda yenen sayılan eliyle gösteren kişi diğer kişinin eline
hızlı ya da yavaş olarak vurmaktadır.
Eş Seçme: Oyunun başında herkes ikişerli
olarak eşleştirilir. Daha sonra pşerah kalkar, sırayla herkese “eşinden memnun
musun” diyerek sorar. Eğer memnunsa, memnun olduğu için eline havluyla vurulur.
Memnun değilse eline vurulmaz ve eş olarak kimi istediği sorulur. O da orada
bulunan herhangi bir kişiyi eş olarak seçer. Bu durumda seçtiği kişinin eşine
“eşini veriyor musun?” diye sorulur. Eğer verirse eline vurulmaktan kurtulur.
Eşini vermeyi kabul etmezse eşini isteyen kişinin söylediğii sayı kadar (daha
önceden bir limit belirlenir) hızlı ya da yavaş şekilde eline vurulur.
Yüzük Oyunu: Bu oyunda bir yüzük
saklanır. Bir kişi kaldırılır ve kaldırılan kişiden yüzüğü bulması istenir.
Bunu da diğer kişilerin tanımları ile yapar. Yüzüğü arayan kişi diğer kişilerin verdiği ipuçlarına
göre yüzüğün kimde olduğunu bulur.
Bu oyunların
yanı sıra daha farklı oyunlarda oynanmaktadır. Bu oyunlar kişilerin hem
birbirleriyle tanışmasını hem de etkileşim ve iletişim kurmasını sağlar.
Kişiler çapşı denilen oyunla çok kısa bir süre içinde birbirleri ile tanışma
olanağı bulur. Aykan denilen oyunda bunun hemen ardından gelir. Bu oyunda da en
fazla bir-iki dakika kadar bir sürede birbirleriyle konuşma olanağı sağlanmış
olur. Onlar da eğer iletişim kurmak isterlerse bu fırsatı değerlendirmeye
çalışırlar. Eş seçme oyununda ise eşini vermemenin cezası vardır. Kişiler eğer
eşlerine bağlı iseler eşlerini vermezler. Bağlı değillerse eşlerini
değiştirirler. Eşine ne kadar bağlı ise o kadar cezaya katlanır. Bu bağlılığı
hem karşısındaki kişiye
hem de topluma yansıtmış olur. Bunun gibi diğer oyunların oynanmasında da bir
takım incelikler ve yararlar vardır. Bu tip oyunların yanı sıra toplantılarda
maniler, güzel sözler, şarkılar vs. söylenir. Bir çok değişik konular
konuşulur.
