KAFKAS TARİHİ

• .Ö. M1.yy. Abhazya kıyılarındaki Sohum(Diyoskurya) ve Pitsunda şehirleri önemli kültür ve ticaret merkezleri haline geldi.
• M.Ö. 1.yy. İlk Alan köyleri kuruldu.
• M.Ö. 1.yy. Yunan gezgini Strabon "Cercetea" adı altında Çerkeslerden söz etti.
• M.Ö. 1.yy. Yunanlar, Karadeniz kıyılarını terk ettiler.
• M.Ö. 2.yy. Korinth'li gezgin Skylax, Çerkesler için "KERKET" tanımını kullandı.
• M.Ö. 3.yy. Sarmatlar, Kafkas dağlarına sığındılar.
• M.Ö. 5.yy. Anapa merkez olmak üzere Sind Devleti kuruldu.
• M.Ö. 5.yy. Sohum(Dioscurias) ve Pitsunda'ya Yunan kolonileri yerleştirildi.
• M.Ö. 5.yy. Yunan gezgini Heredotos "SUCHA" tanımını kullanarak Adigeler'den söz etti.
• M.Ö. 63 Romalılar, Abhazya'nın güney bölümünde hakimiyet sağladılar.
• M.Ö. 65 Kuzey Kafkasya'ya giren Roma ordusu Dağıstan'da bozguna uğrayarak geri çekildi.
• M.Ö. 66 Roma İmparatoru Pompe, Güney Kafkasya'yı işgal etti.
• M.Ö. 114 Roma İmparatoru Trayan, Ermenistan'ı istila etti.Sonraki İmparator Vespasiyen, Kuzey Kafkasyalılara karşı müdafa amacı ile kaleler inşa ettirdi.
• M.Ö. 302 Gürcistan Hükümdarı Sürmag, ülkesinde baş gösteren Eristav isyanlarını bastırabilmek amacı ile Asetinler'den yardım istedi.
• M.Ö. 400 Sind Devleti, Bosfor İmparatorluğu tarafından yıkıldı.
• M.Ö. 480 Bosfor İmparatorluğu kuruldu.
• M.Ö. 500 Sindler toprağı sabanla sürmeye başladı.
• M.Ö. 600 Dağıstan'a saldıran Persler geri püskürtüldü.
• M.Ö. 700 Gagra kentine Grek kolonileri yerleştirildi.
• M.Ö. 900 Tarım araçlarının yapımında demir kullanıldı.
• M.Ö. 1000 Demir devri başladı.
• M.Ö. 1180 Hati Devleti yıkılıdı.
• M.Ö. 1200 Kafkasyalılar, Hitit'lerin yanında Mısırlılara karşı savaştılar.
• M.Ö. 1200 Yeni Hatiler dönemi.
• M.Ö. 1200 Kafkasyalılar, Hitit'lerin yanında Mısırlılara karşı savaştılar.
• M.Ö. 1200 Kuban Bronz kültürü.
• M.Ö. 1500 Gimri Devleti, İskitler'in darbeleri sonucu yıkıldı.
• M.Ö. 1800 Bronz devri. Koyun ve atların evcilleştirilerek hayvancılığa geçilmesi.
• M.Ö. 2000 Kilden kalıplar kullanılarak bakır aletler yapıldı.
• M.Ö. 2000 Eski Hatiler dönemi. Hatiler Devletleşti.
• M.Ö. 2000 Kimmer İmparatorluğu dönemi.
• M.Ö. 2000 Diyoskurya'da(Sohum) para bastırıldı.
• M.Ö. 2600 Fenikeliler, Karadenizi dolaşarak "Askhenaz Denizi"(Kafkasyalılar Denizi) olarak adlandırdılar.
• M.Ö. 3000 Dışa yayılma hareketleri başladı.
• M.Ö. 3000 Proto Hatiler dönemi.
• M.Ö. 3000 Seramik yapımı ve avcılık başladı.
• M.Ö. 3000 Maden işlendi.
• M.Ö. 3000 Miyekuape uygarlığı dönemi.
• M.Ö. 3000 Abhazya'da Tunç kullanıldı.
• M.Ö. 5000 El Sanatları ürünlerinin yapımı başladı.
• M.Ö. 6000 Tarım ekonomisinin Kafkasya'ya girişi.
• III- IV. yy. Abhazya kıyısındaki Sohum(Diyoskurya) şehri Romalılar tarafından ele geçirilerek adı Sebastopolis olarak değiştirildi.
• IV - XIV. yy. Adigelerde feodalizmin tedricen oluşması süreci.
• IV. yy. Sassaniler Gürcistan'a girdi.
• IV. yy. Hıristiyan dininin Kafkasya'da yayılmaya başlaması.
• IX. yy. Abhazya Krallığı, Laz Krallığı'nı da içine alacak şekilde genişledi.
• IX. yy. Abhaz krallığının Laz krallığını içine alacak şekilde genişlemesi.
• V. yy. Abhazlar, Pers sahi Anusirva ile ittifak ederek Bizans'a karşı savaştılar.
• V. yy. Adigelerin ataları olan Sind'lerin Gorgippa kenti başkent olmak üzere Cite Devleti kurmaları.
• VI. yy. Zix'lerin(Ubıhlar) önderliğinde, Karadeniz kıyısında federe bir devlet kuruldu.
• VI. yy. Abhazya'nın Bizans'a bağlanması.
• VII. yy. Klasik eski çağda adi Pagry olan bugünkü Gagra kentinin Grekler tarafından kurulması.
• VIII. yy. Abhaz Krallığı sınırlarını Mingrel ve Kartveli topraklarına kadar genişletti.
• IX. yy. Hazarlar'ın Kırım valisi Bolan Museviliği kabul etti.
• X. yy. Tek dil konuşan Adige halkının oluşması.
• XIII-VV. yy. Katolik mezhebinin Kafkasya'ya yayılması.
• XVIII. yy. Abhazya'nın üçe bölünmesi. Abhazya'da iç savaşın başlaması.
• 746 II. Ansabadze Lewan'in Abhaz-Gürcü krallığını kurması.
• 780 Abhaz lideri II. Tatas'in Bizans'dan ayrılarak Abhaz krallığını yeniden kurması.
• 25.3.1382 Mısır Çerkes Memluk Devleti kuruldu.
• 15.04.1395 Adıgelerin Terek ırmağı kıyısında Timur'a karşı savaşması
• 1396 Timur'un Kafkasya'yı tamamen yakıp yıkması
• 08.06.1438 Mısır Çerkes Sultanlarından Sultan Barsbay'ın ölümü
• 1439 Abhazya mutlak suretle Bağımsızlığını ilan etti.
• 1459 Osmanlı'nın, Abhazya'da İslamiyeti yayma girişimleri başladı.
• 1467 Kırım Hanı Nur-Devlet Han kendisine karşı ayaklanan kardeşi Mengi-Giray Han'a yenilerek Abhazya'ya sığındı.
• 1475 Osmanlı İmparatorluğu Kırım'ı işgal etti.
• 21.09.1492 Çerkes Memlukları Sultanı Kayıtbi öldü.
• 24.08.1517 Osmanlı İmparatorluğu ve Çerkes Memlukları arasında Mercidabık savaşı çıktı. Çerkes Komutan Gavguru öldü.
• 22.01.1517 Mısır Osmanlılar tarafından zapt edildi. Mısır Çerkes Sultanlığının yıkılışı.
• 1545 Kaplan Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.
• 1552 Kazan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.
• 1556 Astrahan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.
• 1557 Kırım'a karşı Büyük Kabartey-Rusya ittifakı.
• 31.08.1561 Kaberdey prensi Temiyruko'nun kızı Gosenay'in Çar IV. Ivan ile politik evlilik yapması. Maria Temijukovona adıyla *vaftiz edilerek Moskova'da Çariçe oldu.
• 06.09.1570 Prenses Goşenay(Maria) oğluyla beraber zehirlenerek öldürüldü.
• 1570 Devlet Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.
• 1571 Prenses Goşenay'ın kardeşi Michail Temiyruk Çar İvan'ın emri ile öldürüldü.
• 1578 Ruslar tarafından Sunc nehri üzerine bir kale kuruldu.
• 1588 Ruslar tarafından Terek nehri üzerine bir kale kuruldu.
• 1725 - 1728 Abhazların Osmanlı egemenliğine karsı ayaklanmalarını
• 1732 Rus birlikleri Çeçen topraklarına girdi.
• 01.09.1739 Belgrad antlaşmasıyla Büyük ve Küçük Kabardey Bölgelerinin Rusya ve Osmanlıdan bağımsız olduğu kabul edildi.
• 28.5.1745 Kuzey Kafkasyalı Mültecilerin müttefikler tarafından zorla sovyetlere teslim edilmesi Drau Faciası
• 1778 Osmanlı imp. kıyı Adigelerine ilgi duymaya başlaması
• 1785 Uşurma(İmam Mansur) liderliğinde 6 yıl sürecek Çeçenistan'da Ruslarla savaş başladı. 24.3.1789 Rusların Anapa'ya *saldırısı.
• 30.09.1790 Kuzey Kafkasya'ya yardım için gönderilen Osmanlı Komutanı Battal Paşa Rusya'ya iltica etti.
• 1791 Lider Uşurma (İmam Mansur), Anapa'da Ruslar tarafından tutsak edildi. Binlerce Çeçen ve Çerkes Türkler'e sığındı.
• 13.04.1794 Kafkas Lideri İmam Mansur Ruslar tarafından zindanda öldürüldü.
• 1801 Doğu Türkistan'ın Rusya'ya katılmasıyla Kafkasya büyük önem taşımaya başladı.
• Çeçenler'in Rus yayılmacılığını önlediği ve tehlike arzettiği telaffuz edilmeye başlandı.
• 1810 İnguş yöresi Ruslar tarafından işgal edildi.
• 01.03.1811 Kavalı Mehmet Paşa'nın Kahire'de Hile ile Çerkes beylerini öldürtmesi.
• 1818 Ruslar Çeçen topraklarında askeri anlamda yerleşim birimleri kurmaya başlayıp, Groznaya Kalesi'ni inşa ettiler.
• 14.09.1829 Edirne antlaşmasıyla Kafkasların Osmanlı Devleti tarafından Rus egemenlik alanına bırakılması
• 1830 Gazi Muhammed yani Gazi Molla Müslümanlar'ın imamı ilan edildi. İmam bütün Kafkasya uluslarına "cihad" çağrısı yaptı.
• 08.09.1830 Moğolların Ruslara karşı savaşlarında Adıgelerin Moğollara yardım etmesi
• 1832 Cihad sırasında Gazi Muhammad Gimri köyünde Ruslar tarafından öldürüldü.
• 17.10.1832 İmam Gazi Muhammed'in Gimi'de Rus güçleriyle savaşarak ölümü
• 1834 Gazi Muhammed'in yerine geçen Hamza Bey Hunzak'ta vuruldu. İmam Şamil devlet başkanı seçildi.
• 09.06.1834 İngiliz diplomat Davit Urguhart 'ın çabalarıyla Adıge kabilelerinin bir toplantısının Anapa'da gerçekleştirilmesi.
• 12.06.1838 Rusların Dağıstan'da Ahul - Goh köyünü kuşatması
• 1840 Kafkasyalılar Karadeniz kıyısında kuvvetlerini yeniden birleştirip Ruslara karşı harekete geçtiler.
• 12.2.1840 Büyük Çerkes Saldırısı ve Bahar zaferi
• 15.01.1840 Çerkeslerin Abın Kalesini Ruslardan Geri Almaları
• 1842 İmam Şamil'in ilk kez naibi Hacı Muhammed'i Abedzeh'lere göndermesi.
• 1843 İmam Şamil Ruslar'a karşı büyük başarı kazandı ve Ruslar'a yenilgiyi kabul ettirdi.
• 10.06.1844 Negume Şora Beçmırze'nın Ölümü
• 16.07.1845 İşgalci Ruslarla Kafkasya'lılar arasında Dargo Muharebesi
• 1849 İmam Şamil'in ordusu dağlık bölgenin batısında sıkıştırıldı.
• 01.01.1851 Nalçikte ilk Çerkes Okulu açıldı.
• 24.04.1854 Hacı Murat'ın Ruslarla savaşarak ölmesi
• 15.06.1857 Abın'de Şapsığların düzenlediği kurultaya katılan 60 thamade Ruslarla savaşa devam kararı aldılar.
• 1859 Şamil Kafkasya genel valisi General Baryatinski tarafından teslim alındı. Dağıstan ve Çeçenistan, Ruslar'ın eline geçti.
• 06.09.1859 İmam Şamil Gunib'de Rus Ordusuna teslim olmak zorunda kaldı.
• 1860 - 1861 Kabardey nüfusunun 1/8'inin Osmanlı topraklarına gitmesi.
• 21.05.1864 Çarlık Rusya'sının Çerkeslerin son direnişini kırması.
• Haziran 1864 Ağustos Osmanlı topraklarına göç eden Adigelerin sayısı 400.000 'e ulaşması
• Eylül Samsun'a çıkan Adigelerden yasayanların sayısı 60.000 ölüler ise 70.000 Mart 1864 Subeşkh nehrinde 100'e yakın savaşçı *teslim olmalarına rağmen öldürülür.
• Mayıs 1864 Sürülen Çerkeslerden boşalan yerlere Azof'dan getirilen Kazakların yerleştirilmesi.
• Şubat 1864 Trabzon'a giden Çerkes göçmenlerin sayısı 10.000'i bulur. Bunların 3000'i ölür.
• 04.02.1871 İmam Şamil Medine'de öldü.
• 29.01.1890 Tunuslu Hayrettin Paşa(Tleş) İstanbul'da öldü.
• 08.04.1901 İmam Şamil'in Kuban'daki Naibi Muhammed Emin Türkiye'de öldü.
• 01.04.1906 Kafkasyalı (Oset) şair, yazar ve düşünür Kosta Heteghatı'nın ölümü
• 28.12.1912 Ünlü yazar Ahmet Mithat Efendi'nin (Hağur) ölümü
• 30.10.1916 İstanbul'da Çerkes Teavün Cemiyeti'nin eski başkanlarından Ahmet Cavit Therhet Paşa öldü.
• 27.02.1917 Rus çarlığının çöküşü ve Çar II. Nikola'nın tahttan indirilmesi.
• Mayıs 1917 Kuzey Kafkasya Dağlı Halkları Birliği Merkez Yürütme Kurulunun (Yerel Hükümetin) seçilmesi
• 11.05.1918 Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin Bağımsızlığını ilan etmesi.
• 1918 İstanbul'da "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti" nin kurulması.
• 06.03.1920 Yazar Ömer Seyfettin (Hatko) öldü.
• 04.03.1921 Abhazya Cumhuriyeti kuruldu.
• 01.09.1921 Kabardey Özerk Bölgesi Kuruldu.
• 02.01.1922 Karaçay - Çerkes Özerk Bölgesinin Kuruluşu
• 16.01.1922 Balkar Özerk Bölgesinin Kabardey Özerk Bölgesine eklenmesi.
• 08.03.1922 Yazar Hadağale Asker'in doğumu
• 14.04.1922 Adıge Tarihçi Met Çunatuko İzzet öldü.
• 20.04.1922 Güney Osetya Özerk Bölgesi kuruldu.
• 27.07.1922 Kafkasya'nın batısında Adıge Özerk Bölgesi kuruldu.
• 05.09.1923 «Çerkes Teavün Cemiyeti» ve «Çerkes Özel Örnek Okulu» kapatıldı.
• 18.12.1923 Gönen Çerkeslerinin Güney doğu Anadolu'ya sürülmeleri.
• 01.04.1923 İlk Adigey Özerk Bölgesi yasasının hazırlanması.
• 02.05.1923 Batı Anadolu'dan Çerkes Köylerinin sürgünü
• 12.05.1923 Gönen - Manyas Adıgelerinin sürgün edilmesi.
• 07.07.1925 Kuzey Osetya Özerk Bölgesi Kuruldu.
• 02.07.1927 Çerkes ressam Avni Lifij'in İstanbul'da ölümü.
• 19.01.1931 Yazar Fetgerey Şöenü öldü.
• 30.08.1935 Ressam Namık İsmail Big'in Ölümü.
• 1936 Çeçen İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
• 04.03.1936 Mısır Çerkes Kardeşler Cemiyeti Başkanı Abdülhamit Huştoko'nun Ölümü.
• 05.12.1936 Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti kuruldu.
• 05.12.1936 Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyet oldu.
• 24.03.1941 Prof. Aziz Meker İstanbul'da öldü.
• 22.06.1941 Nazi Almanya'sı birliklerinin Kafkasya'ya girişi
• 15.09.1941 Adıge ozan Şocentsuk Aliy Naziler tarafından öldürüldü.
• 1944 Cumhuriyet dağıtıldı ve toprakları Sovyetler Birliği'nin Grozni Bölgesi'ne bağlandı. Bütün halkı Orta Asya ve Sibirya'ya sürüldü.
• 09.02.1944 Çerkes Teavün Cemiyeti üyelerinden ve "Quaze" gazetesi yazarlarından Hayrullah Süleyman Yediç öldü.
• 23.02.1944 Çeçen İnguşların Sibirya'ya sürülmeleri
• 11.02.1945 Yalta Konferansı
• 25.07.1945 145 Çerkesinde bulunduğu bir kısım mültecinin Saraçoğlu Hükümeti ta­rafından S.S.C.B.ne iadesi.
• 06.02.1946 General Kılıç Girey'in idam edilmesi
• 10.02.1947 Bestekar Muhlis Sebahattin Ezgi (Bıjnav) öldü.
• 10.12.1948 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edildi.
• 01.05.1952 Osetyalı yazar Tambi Elehoti'nin sürgünde ölümü
• 31.12.1953 Çerkes yazar ve gazeteci İsmail Ziya Bersis öldü.
• 10.05.1954 Kafkas tarihçisi General İsmail Berkok'un Londra'da ölümü.
• 1957 Çeçen İnguş Özerk Cumhuriyeti yeniden kuruldu ve sürgündeki Çeçenler'in yurtlarına dönmelerine müsaade edildi.
• 08.04.1960 Abhaz ozan Dirmit Gulya öldü.
• 08.01.1961 Dünya şampiyonu (Güreş) Yaşar Doğu öldü.
• 26.03.1961 Kuzey Kafkasya Milli Merkezi Başkanı Prof. Ahmet Nabi Magoma Münich'de öldü.
• 18.10.1961 Kuzey Kafkasyalı Parlemento Başkanı Wassan Girey Jabağı'nın ölümü
• 08.01.1962 Bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyetinin ikinci Devlet ve Hükümet Başkanı Pşımaho Kosok İstanbul'da sürgünde iken öldü.
• 11.05.1962 Çerkes yazar ve şair Seyin Tıme'nin İstanbul'da ölümü
• 16.04.1963 Kafkasyalı yurtsever (Oset) Ali Han Kantemir Münich'de öldü.
• 26.07.1963 Çerkes yazar ve bilim adamı Prof. Aytek Namitok İstanbul'da öldü.
• 04.04.1972 İnguş yazar Çevirmen Bek Sultan Batırhan İstanbul'da öldü.
• 05.04.1972 Abazin yazar Jir Hamid öldü.
• 24.04.1973 Yazar ve yayıncı Mehmet Ketey'in (İnguş) Ankara'da ölümü
• 01.12.1973 Adige yazar Sogentsuk Adem Türkiye'ye geldi.
• 05.10.1977 Ankara "Kuzey Kafkasya Kültür Derneği" üyelerine, Emekteki otobüs durağında beklerken ateş açıldı. Birkaç kişi yaralandı. Mahmut Özden öldü.
• 01.01.1978 Kuzey Kafkasya'lı yayıncı ve yazar Dr. Vasfi Güsar İstanbul'da öldü.
• 14.06.1979 Mersin 'Kafkas Kültür Derneğine silahlı saldırıda bulunuldu. Ali Öğe öldü.
• 11.10.1986 Ubıhça sözlük hazırlayan ünlü Fransız dilbilimci George Dumezil'in ölümü
• 12.01.1989 Olimpiyat 2.si Avrupa Şampiyonu Adil Candemir'in Ölümü
• 05.10.1991 Adıgey'in Cumhuriyet statüsü kazanması
• 03.11.1992 Tsıba Efkan Çağlı Abhazya'da Şehit oldu.
• 30.11.1992 Kozba Vedat Akar Abhazya'da şehit oldu.
• 14.08.1992 Abhazya'nın Gürcistan tarafından işgali
• 21.09.1993 Abağba Bahadır Özbağ Abhazya'da şehit oldu.
• 22.09.1993 Yeğoj Hanefi Aslan Abhazya'da şehit oldu.
• 27.09.1993 Sohum'un Gürcü işgalinden kurtarılışı
• 30.09.1993 Abhazya'nın Gürcü işgalinden kurtaılışı
• 11.11.1994 Çeçenistan'ın Rus Ordusunun Saldırısına uğraması
• 21.04.1996 Çeçenya'nın seçimle iş başına gelmiş ilk Cumhurbaşkanı Cahar Dudayev Ruslar tarafından Füze saldırısı ile öldürüldü.
• 26.02.2001 Araştırmacı yazar Ömer Beygua'nın ölümü.
• 25.02.2003 Yazar Osman Çelik'in ölümü.
• 28.02.2004 Abhaz yazar-şair Bagrat Şinkuba'nın ölümü
• 23.Mart Çerkes Takviminde yeni yıl
• 01.Ağustos Vatanına Dönenler Günü
• 08.03.2005 Çeçenistan Devlet Başkanı Aslan Mashadov Ruslar tarafından öldürüldü

Kaynakça