KBC Üniversitesi, Tarih Bilimleri Doçenti QARDEN Çelimet ve yine KBC Tarih Araştırma Enstitüsü, Sözlü Tarih Bölümü Başkanı ĞUT Adem, Pşı Yinal Nehu’nun hayatı ve kim olduğu ile ilgili bu makaleyi okuyucudan gelen sorulara bir cevap olması amacıyla birlikte hazırladılar.
Yinal’in hayatı ve dönemine dair bilim adamlarımızın çok az bilgiye sahip olduklarını belirtmek gerekir.
Yazılı tarihiniz olmazsa, komşu hakların yazılı tarihlerinde de bu konu hakkında bilgi olmazsa elinizde kalan veri sadece sözlü tarih ve söylencelerden ibarettir.
Derlediği sözlü tarih bilgileri söylenceler ve yabancı tarih kitaplarındaki bilgilere dayanan NEĞUME Şore, bu konuda şunları söylemektedir: Pşı Yinal Nehu’nun (Kabardeylerin söyleyiş biçimi ile Yinal Nef) kökeni Arabistan’a dayanmaktadır.
Yinal Arabhan denilen kişinin kabilesinden ve Qas oğlu Hurıfhelhey denilen kişinin soyundandır.
Yinal’ın bu Hurıfhelhey denilen kişinin oğlu olduğunu yazıyor NEĞUME Şora.
Yinal her konuda üstün yetenekleri olan adil bir kişi olarak öne çıktı ilk dönemde.
Kesin bir hükümranlık ve adil bir yönetim sergilemesi nedeni ile, Adigeler arasındaki pek çok problemin kısa sürede çözümünü sağladığı gibi, toplumun da güvenini kazanarak desteğini aldı ve bu sayede idaresini kısa sürede geniş bir bölgeye hakim hale getirdi.
Birbirine düşman halkların arasındaki sorunları çözerek tüm güçleri birleştiren Yinal, Adige topraklarında huzursuzluk ve istikrarsızlık yaratan her hareketi acımasızca bastırdı. Özellikle de bu huzursuzluğun kaynağı olan bir kısım beyleri şiddetle cezalandıran Yinal, bunlardan bazılarını suçlarının ağırlığı nedeniyle astırdı. Fakat aynı Yinal özellikle Abhaz - Abaza beylerine çok arka çıktı o dönemde. (NEĞUMA Şore- Adige Halkının Tarihi, Nalçik 1958 – sayfa 110 -113)
Yinal Nehu döneminde Adige ve Abaza toprakları mutlak bir otorite ile istikrar içerisinde yaşadı.
Ona karşı çıkan bir kısım beyler olduysa da, Yinal bu ayaklanmaları kısa sürede bastırarak onları bertaraf etti.
Abaza topraklarında APIPŞ Azdemir önderliğinde büyük bir ayaklanma baş gösterdiyse de Yinal büyük bir ordu ile üzerlerine giderek ayaklanmanın elebaşı dahil olmak üzere pek çoğunu ortadan kaldırdı.
Akıllı, ileri görüşlü ve adil olması nedeniyle Yinal, Adige halkları arasında çok sevilen, cesareti ve haksıza karşı acımasızlığı nedeniyle de düşmanları tarafından da çekinilen bir liderdi.
Yinal ve ondan gelenlerin nasıl bölgede yayıldığı konusunda eski zamanlarda yazılmış olan kaynaklardan örnek vermek gerekirse, Puşkin, Lobanov - Rostovski tarafından Rus arşivlerinde bulunan belgelerde bu konuda bir kısım bilgiler mevcuttur.
Puşkin’in verdiği bilgilere göre; Yinal’ın oğlu Tabıle, onun oğulları ise Yinarmes, Janhuet ve Minbolet’tir.
Lobanov-Rostovski ise Yinal’ın iki oğlu olduğunu yazıyor. Bunların isimleri de Tabıle ve Beslen.
Lobanov’a göre bu iki oğuldan birisi şu anda Kabardeylerin yaşadığı bölgeye yerleşti, diğeri ise Labe nehri kıyısına yerleşti.
Kabardey pşıları Yinal'ın oğlu Tabıle’nin soyundan gelmektedir.
Tabıle’nin oğlu Yinarmes ve onun oğlu Yidar.
Tabılenin diğer oğlu Janhuet ve onun oğulları Talhosten ve Beslen.
Tabıle’nin oğlu Minbolet ve onun oğlu Cılahsten.
(Kaynak: Kabardino Ruskki otnoşeniye – Semen Bronevski.1957) – (Noveytsiye geografiçeskiye i istoriçeskiye izvestiya o kavkaze 1823) (İstoriye Kabardino Balkarii – E.Qardanov 1965)
16.yüzyılda Kabardey’in en önemli liderlerinden olan Pşıapşoque, Pşı Beslen’in torunu ve Kaytıque’nin oğludur.
Onun idaresi Psıj nehrinden başlayıp Balk ve Baksan nehirleri arasında kalan bölgede idi.
Yidarey bölgesi; Şecem, Şerec bölgeleri ve Terek nehrine kadar olan kısımdı.
Talhosteney bölgesi; Lesken ve Terek Cılahsteney bölgesi ise; Terek’in sağ tarafından başlayan ve Sunca kıyısına ulaşan yerlerdi.
Bu bölgelerin her birisi ayrı bir pşı (prens) tarafından idare edilen birer bölge olarak yer almaktadır tarihi kayıtlarda.
Semen Bronevski’nin kitabının ikinci bölümü tamamen Adigelerin tarihi, kültürü yaşayışı ve gelenekleri üzerinedir. Burada çok detaylı bilgiler verilmektedir Adigelerin geçmiş dönemleri hakkında.
Bu kitapta yazdığına göre; Yinal’in babası Qas’ın Arabistan'dan gelerek bölgeyi ve Çerkes halklarını idaresi altında topladığı, 14.-15. yüzyıllarda Abhaz ve Çerkeslerin Yinal’in idaresi altında oldukları belirtiliyor.
Yazar bu bilgileri ise derlediği Çerkes söylencelerine dayandırıyor.
Abhazlar da tıpkı Adigeler gibi Pşı sülalelerin başlangıcını Yinal’e dayandırmaktadır.
Yinal, Adige ve Abhaz halkları arasında Pşı yapılanmasının temelini atan kişidir mevcut bilgilere göre.
Abhaz, Bjedugh, Kabardey, Natuhac, Kemırguey, Hatukuay ve diğer Adige halklarının hepsi Pşı geleneğinin başlangıcını Yinal’e dayandırmaktadır.
F. Leontoviç 1882 yılında yayınlanan Kafkas dağlıları ve adetleri (Lavrov 1882 Odesa) isimli kitaba dayanarak şunu söylüyor: “Tek gözlü Yinal 15 yüzyılda Adige tarihindeki en önemli kişidir.”
A. V. Gadlo ise Yinal’in önce Abhazların bölgesinde, daha sonra ise Adigelerin bölgesinde yönetime hakim olduğunu belirtiyor. Onun araştırmasında Yinal’in yönetiminde olan bölgeler hakkında bilgi verilirken, aynı zamanda sarayının ve mezarının da Adler’in yukarı kısmında olduğu ifade ediliyor.
Bu konuda çalışma yapan birkaç araştırmacı yine aynı bilgiyi teyit ederek, Yinal’in mezarının Abhazya’da Adler’e yakın bir yerde olduğunu söylüyorlar.
NEĞUME Şore’nin yazdığına göre Yinal’in üç kez evlenmiş olduğu ve belki de onun devamı olan pşıler arasındaki anlaşmazlığın da farklı annelerden olmaları nedeniyle olabileceği belirtilerek, bu üç kardeşin birisinin Kamırguey bölgesine, birisinin Kabardey bölgesine yerleştiği bir tanesinin ise yerinde kaldığı söyleniyor.
Üzülerek söylemek isteriz ki, söylencelerde ve araştırmalarda Yinal’in Kabardey’de yaşadığına dair bir bilgi yok. Onun yönetimi ve idari dönemi hakkında da söylencelerimizde detaylı bir bilgi yok.
Abhaz bilim adamı Yinal Yipa’nin kitabında verdiği bilgilerde, Yinal Nehu’un Abhaz veya Abaza olması ihtimalinin daha kuvvetli olduğu ifade ediliyor olsa da, o kitapta da NEĞUME Şore ve ŞORTEN Askerbiy’in derledikleri söylencelerde verilen bilgilerden pek farklı bir şey yok.
Fr. Dyübua “Kafkas Bölgesine Seyahat” isimli kitabında, Yinal Nehu’un Abhaz ve Adigelerin lideri olduğu belirtilerek onun akıllı adil yönetiminden, yiğit ve cesur kişiliğinden bahsediliyor.
Yinal’in Arabistan'dan geldiği yönünde yukarıda okuduğunuz iddiaları savunanlar olduğu gibi, yine aynı şekilde onun 13.yüzyılda Mısır'da hüküm süren Memluklardan olduğunu ve daha sonra Kafkasya’ya döndüğünü iddia edenlere de rastlayabiliyoruz.
Pşı Yinal Nehu hakkında, Adige söylenceleri konusunda çok ciddi araştırmaları olan ŞORTEN Askerbiy’in verdiği bilgiler de genel olarak yukarıda verilen bilgilerle örtüşmekte, 1936 yılında yayınlana Kabardinski Folklor kitabında yazılanlar da bu bilgileri teyit etmektedir.
Fakat bu kitapta yazıldığına göre, Pşı Yinal hakkında detaylı bilgiler olduğu ve bunun Türkçe yazılmış bir soy kütüğünde yer aldığı ifade ediliyor.
Bizim elimizde ise yaşlılarımızdan derlenmiş olan birkaç söylence mevcuttur yazılı olarak, daha fazlası yok.
Kafkasya’daki Adigelerin tümünü bir dönem bir araya getirmiş olan bu kişiye layık olduğu değeri göstermek elbette gereklidir. Fakat şunu da belirtmek gerekiyor; Pşı Yinal hakkında birkaç söylenceden başka elimizde hiçbir somut bilgi belge yoktur ne yazık ki.
Söylenceler yazılı belgeler gibi kesinliği olan kaynaklar değildir, fakat yine de şunu bilmek gerekir ki, bizler hepimiz bir halkız ve bizi birbirimize yaklaştıran her şey değerlidir.
Bunun da ötesinde bir dönem bütün halkımızı bir araya toplamayı başarmış, Çerkes beylerinin flamalarında damgası yer almış bu kişi layık olduğu değeri bulmalıdır.
Biz bunun olması gereğine inanıyoruz, fakat şunu da ekliyoruz: Ne ile (hangi bilgilerle), nasıl, ne zaman?
İşte bu soruların cevabı aydınlatılmalı hakkında daha detaylı bilgilere sahip olmalıyız öncelikle.
ŞORTEN Askerbiy’in verdiği bilgiye göre Yinal Nehu’un ölüm tarihi olarak 1458 yılı gösteriliyor.
