XABZE 1

ADİGE DÜĞÜN XABZESİ 

Adige gelenekleri arasında aynıyla uygulanıyor olmasa da pek çoğu günümüze kadar ulaşmış güzel gelenekler mevcuttur.

Aşağıda bahsedeceğimiz evlilik töreni de bazı değişikliklere uğramakla birlikte bize kadar ulaşan bu tür geleneklerimizden birisidir.

. . .
Bu yazıda 18 yüzyılda Kafkasya’da çeşitli görevlerle bulunmuş Polonyalı Teofil Lapinski’nin gözlemlediği ve sonradan kaleme aldığı şekli ile o dönemin Çerkes kavimlerinde evlenme ve gelin alma törenini anlatacağız.

Lapinski notlarında Çerkeslerde evlilik konusunu aşağıdaki şekilde anlatır: Adigelerde bir genç kızın veya erkeğin istemediği birisi ile evlendirilmesi geleneği yoktur, aile o bireyin seçimine saygı duyar ve bu konuda baskı yapmazlar.

Fakat gençler de aynı saygıyı anne babalarına gösterirler, onların bilgisi olmadan ve onların rızası alınmadan evlenilmez.

Adigeler kadın erkek ilişkilerinde diğer toplumlarda pek görülmeyen bir serbesti ve hoşgörü sahibidirler.

Genç kızlar ve erkekler bu hoşgörüyü istismar etmeden arkadaş olabilir birbirlerini daha yakından tanımaya çalışırlar.

Eğer kızın ailesi o erkeğin kendi evlerine rahatça gelip gitmesine kızları ile arkadaşlık etmesine izin vermişlerse, bu hoşgörü ailenin o gence güveni olduğunu gösterir ve bu güven asla istismar edilmeğe çalışılmaz. Fakat bu durum aynı zamanda ileride gençler arasında evlilik gündeme gelirse ona karşı bir önyargılarının ve olumsuz tavırlarının olmayacağına da işaret eder. Tabii bu arkadaşlığın evlilik ile sonuçlanabilmesi için delikanlının genç kızın gözüne girmesi, kendini ona beğendirmesi ve genç kızın kalbini kazanması gerekir.

Çok ilginçtir, her iki genç anlaştıkları halde genç kızın kaçırılarak evlenilmesi neredeyse bir kural haline gelmiştir Adigelerde.

Eğer iki gencin arkadaşlığı ileriye dönük ciddi bir biçim alır ve evlenmeye karar verirlerse geriye evlilik için gün belirlemek kalır, iki genç kendi aralarında bu günü belirlerler.

İki gencin kararlaştırdıkları gece genç damat adayı yanında güvendiği birkaç arkadaşı ile gelerek kıza işaretini verir. Zaten hazırlanmış beklemekte olan genç kız sessizce dışarıya çıkar ve delikanlı onu kaptığı gibi atının üzerine alarak uzaklaşır.

Bu esnada genç damat adayı ve arkadaşları silahlar sıkarak ıslıklar çalarak, sevinç naraları atarak uzaklaşırlar.

Bu çığlıklar, ıslıklar ve silah seslerini duyanlar bir genç kızın kaçırıldığını bilirler.

Genç kızın anne ve babası o gece olacaklardan haberdar olmalarına karşın silah sesi duyuluncaya kadar hiçbir şeyden haberdar değilmiş gibi davranırlar.

Fakat silah sesleri, ıslıklar ve naralar duyulduktan sonra genç kızın kardeşleri, akrabaları ve yakınları silahlarını alarak atlarına biner, hızla uzaklaşan grubun peşine düşerler.

Buna karşılık genç kızı kaçıran grup değişik yönlere dağılarak takip edenlerin genç kıza ve erkeğe ulaşmasını önlemeğe çalışır, onları yanıltarak oyalamaya gayret ederler.

Eğer takip eden grup kaçırılan kıza ve damat adayına ulaşır onları yakalarlarsa, kızı kaçıran erkeğe bir hırsız muamelesi yapılır.

Bu durumda bu erkeğin atı, silahı ve giysilerine el konularak utanç verici bir durumda ortalıkta bırakıverirler.

Çoğu kez bu duruma düşen erkekler alay konusu olurlar ve hatta onlara dair küçümseyen ve alay eden şarkılar, tekerlemeler söylenir.

Erkeğin düştüğü bu aşağılayıcı durumdan kurtulabilmesi için atını, silahını ve giysilerini karşı tarafın biçtiği ve genellikle değerinin çok üzerinde olan miktarı ödeyerek geri satın alması ve ikinci kez genç kızı kaçırması gerekir.

Fakat böyle durumlarda genç kızın ikinci kez kaçırıldığı çok ender görülen bir şeydir. .

Çünkü genç kız, kalkışılan bu işi başaramayan ve yakalanarak utanılacak duruma düşen (aynı zamanda kendisini de utandıran) erkeği istemez, o kişinin henüz tam bir erkek olmadığını düşünerek evlenmekten vazgeçerdi.

Eğer her şey yolunda gider ve erkek yakalanmadan genç kızı kaçırarak takip edenlerin elinden kurtulursa, onu daha önceden haberdar ettiği ve hazırlıklı olan bir arkadaşının evine götürür o evde nikâh kıyılır.

Genç kız ve erkek geldikleri bu evde bir ay süre ile kalırlar, fakat erkek bu bir aylık süre içerisinde anne babasına ve diğer yaşlılara görünmez. Sabah erkenden evi terk eder, gece yarısı herkes çekildikten sonra eve döner, gündüzleri ise bir başka arkadaşının evinde kalır. Bir aylık bu sürenin sonunda genç kızın annesi ve bekar kız kardeşi gelini ziyarete gelirler.

Gelin getirildiği ve bir ay kaldığı bu evden alınarak annesi ve kız kardeşinin de refakatinde şarkılar (ueridade) söylenerek, silahlar sıkılarak törenle erkeğin evine yakın bir başka eve götürülür.

Gelin, getirildiği bu evde de 8 gün annesi ve kız kardeşleri ile birlikte misafir edilir. Bu 8 günlük zaman zarfında gelin ve damat hiç görüştürülmezler.

Dokuzuncu gün tüm komşular, akrabaları ve yakınları ve arkadaşları en iyi giysilerini giyerek toplanırlar.

Erkekler bir grup, kadınlar bir grup olmak üzere kapı önünde dizilerek şarkılar (ueridade) söylerler.

Erkekler damadın yiğitliğini cesaretini ve diğer maharetlerini överek şarkılar, maniler söyler gelinin böyle bir erkeğe varmakla ne kadar şanslı olduğunu anlatırlar.

Kadınlar da buna karşılık olarak gelini metheden sözler ve manilerle gelinin güzelliğini, maharetini, zarafetini metheder; erkeğin böyle birisi ile evlendiği için ne kadar şanslı olduğunu ve damadın eşine layık olmak için elinden gelen her şeyi yapması, onu mutlu etmesi gerektiğini anlatırlar.

Yukarıda anlatıldığı şekilde gelin, annesi ve kız kardeşleri ile birlikte bulunduğu evden alınarak damadın evine getirilir ve kaynanasının karşısına çıkartılarak onunla tanıştırılır.

Bu tören çok büyük bir titizlikle yapılır ve her şeyin usulüne uygun olması için azami özen gösterilir.

Gelinin annesi, damadın annesini başıyla selamladıktan sonra kendi eli ile kızının duvağını açar ve daha sonra iki anne sarılarak selamlaşırlar.

Bunun akabinde gelin eğilerek kaynanasının elini tutar.

Erkeğin annesi gelinin el tutmasından sonra onu bir süre tepeden tırnağa süzer, inceler ve daha sonra gelininin kendi düşündüğünden de daha güzel olduğunu, oğlunun en doğru seçimi yaptığını söyleyerek artık genç kızın da bu ailenin bir ferdi olduğu ve benzer iltifatlar eder.

Bu merasimden sonra ise sıra sofra kurulmasına gelir.

Gelin bu sofraya oturmaz, kendisine eşlik eden iki kadın ile birlikte odadan çıkartılarak duvağı açık bir şekilde kapı önüne getirilir.

Orada bekleyen insanlar şarkılarla ve alkışlarla sevinçlerini belli ederler. Gelin burada bir süre düğüne gelen topluluğa gösterildikten sonra eşlik edenler tarafından kendi odasına götürülür.

Adige geleneğinin gereği olarak, gelin kendi hazırladığı bazı el işi eşyaları gelen misafirlerden daha saygın ve daha yaşlı olan bazı kişilere hediye eder.

Tüm bunlar bittikten sonra kapı önünde düğün kurulur.

Mızıka ile çalınan müziğe erkekler el çırparak ve koro halinde söylenen şarkılarla (deju) eşlik ederler.

Erkekler el çırparak oyuna çıkar ve oynamak istedikleri kızın yanına giderler.

Erkek sözleri kendisine ait kısa bir şarkı veya mani söyleyerek oyuna davet ettiği genç kızın omzuna dokunur ve genç kız oyuna çıkar.

O anda erkeğin arkadaşları veya genç kızı beğenen, çekici bulan diğerleri silahlarını çekerek gökyüzüne doğru ateş etmeye başlarlar.

Böyle anlarda oyuna çıkan genç kız ne kadar beğenilen birisi ise atılan silah o kadar fazla olur. .

Oyuna çıkan bir genç kız için silah sıkılmaması o genç kıza saygı duyulmadığı, beğenilmediği anlamına gelir ki, Adigelerde bu durum çok ayıp ve o genç kıza saygısızlık olarak kabul edilir.

Düğün bu şekilde bir süre devam ettikten sonra genç kızlar ve erkekler el ele tutuşarak bir halka oluşturur çeşitli oyunlarla, şarkılarla eğlenmeye devam ederler.

Bu eğlencelerin devamı olarak at yarışları ve atıcılık yarışmaları yapılır, kazananlara çeşitli ödüller verilir.

Tüm bu eğlencelerin sonunda düğüne gelenlere verilen yemekle tören son bulur.

Gelen misafir kadınlar ve genç kızlar gelini tekrar görerek selamlaşır damadın büyüklerine iyi dileklerde bulunduktan sonra ayrılırlar.

Gelinin annesi ve kız kardeşi de düğünün ertesi günü ayrılırlar. Bütün herkes dağılıp aile normal düzenine döndükten sonra gelin ailenin büyüğü (thamate) ile tanıştırılır.

Adigelerde kadınlar diğer Müslüman halklarda olduğu gibi eve kapatılıp dış dünya ile ilişkisi kesilerek köle gibi davranılmaz. Kadının tüm akrabaları onun herhangi bir sorunu olduğunda koşulsuz yardımcı olmak ve ona sahip çıkmakla yükümlüdürler, dolayısıyla kadına yeni ailesinde kötü davranılması iki aile arasında büyük kavgalara neden olabilir.

Lapinski, Adigelerin ailelerine çok değer verdiklerini, büyüklere ve kadına duyulan saygının Adige töresinde çok önemli bir yeri olduğunu, kadının baskı görmediğini ve dolayısıyla ezik yetişmediğini fakat bu serbestliğin de hiçbir zaman kadını şımartarak utanılacak durumlara sebebiyet verecek şekilde istismar edilmediğini anlatır. .

Bu konudaki hassasiyetin diğer toplumlarca da imrenilerek örnek alınmaya çalışıldığından bahseder.

Genç kızlar evlendikten sonra aile içerisinde önemli sorumluluklar üstlenmelerine ve gereğinde eşlerine de yardım etmelerine karşın bekârlık döneminde bu tür görevler üstlenmekleri gibi zor ve ağır işlerle de uğraşmazlar.

Aile genellikle genç kızın biçki, dikiş, nakış gibi beceriler kazanmasına çalışır.

Yukarıda Lapinski’nin bahsettiği gelenekler bu gün bizim yaşattığımız “evlilik ve Çerkes düğünü” ile ilgili geleneklerimize temel teşkil etmektedir Elbette zaman içerisinde geleneklerimizde yaşadığımız koşullara ve zamana paralel olarak önemli değişiklikler olmuştur.

Fakat yinede bizim kültürümüzün bir parçası olarak bunların bilinmesi ve öğretilmesi gerektiğini düşünüyorum.
——————————
Prof. MEMBET H.
Tarih Bilimleri Doktoru

ADİGELERDE SOFRA XABZESİ

Toplumumuzda, daha doğrusu Xabze toplumunda sofra kültürü, başlı başına bir konu oluşturur. Sunulacak yemeklerin yapımından başlayarak, yemek çeşitlerine, bu yemeklerin yapılış usullerine, hangi sofraya ne tip yemeklerin yapılacağına ilişkin kurallara varıncaya değin, geniş bir sofra kültürü vardır.

. . .
Hatta denilebilir ki; bugün toplumsal yaşamda uygulanabilen Xabze normlarının en çok konu olduğu yer, sofra kültürü alanıdır.

Sofra ile ilgili kurallara geçmeden önce, okuyucuya sofra hakkında açıklayıcı kısa bilgiler vermek istiyorum.

1) Sofralar genellikle ikiye ayrılabilir.
a) Protokol sofraları,
b) Protokolsüz sofralar, günlük sofralardır.

Ancak, bu ayrım protokolsüz sofraların kurala bağlı olmaması sonucunu doğurmaz. Her iki sofra çeşidinde birbirine benzer Xabze kurallarının uygulanması söz konusudur. Aile içinde kurulan sofralar da bu kurallara bağlı olarak kurulur.

Sofraların kuruluş yeri, kuruluş biçimi, kurulacağı zaman ve sofralara oturtturulacak kişilerin kimlikleri, Xabze kurallarıyla ciddi olarak belirtilmiştir. Ayrıca hangi misafirler ve grupları için nasıl sofra kurulacağı ve ne gibi yemeklerin yapılacağı, yine Xabze kurallarında açıkça belirtilmiştir.
Ben bunların uzun uzun ayrıntısına girmeden bir Adige sofrasında uygulanan ve uygulanması gereken kuralları kısaca belirtmekle yetineceğim.

Bu kuralların Kafkasya ve diaspora için, ayrıca Xabze toplumunu teşkil eden farklı halk grupları için, değiştiğini ve değişebileceğini belirtmek istiyorum.

Örneğin Kabardey’de kurulan bir sofrada oturanların hemen tamamına söz hakkı verilir. Ancak, diasporada bu kural bu şekilde uygulanmaz. Ne var ki, bugün Kafkasya’nın etkisinde kalınarak kurulan sofralarda, herkese söz hakkı verme gibi bir uygulama da sık sık görülmektedir.

Adige Sofrasının Başlıca Kuralları

• Adige sofrasında yaş sırasına göre oturulur.

• Ev sahibi büyük olarak sofraya oturamaz. Onun yerine aynı soydan gelen yakın komşu büyüğü oturur.

• Misafirler arasında çok ağırlığı olan olsa bile, thamate olarak oturtulmaz.

• Sofra thamatesinin sağ tarafına, misafirlerin büyüğü oturtulur. Sol tarafına kendisinden yaşça sonra gelen, misafir olmayan büyük xagarey oturtulur. Diğerleri yaş ve misafir kuralları gereği oturtturulur; ancak iki misafir yan yana oturmaz.

• Adige sofrasında iki adet hizmet eden vardır: Bogoejes ve Şhagırıt. Bu iki hizmet eden, sonradan dava hakkına sahip olmadan thamatenin isteklerini yerine getirir, içki düzenine, yemek düzenine bakarlar.

• Thamateden izin alınmadıkça kimse sofradan kalkmaz, sofra mahallini terk edemez. Bu hareketi yapanları, önceleri sofraya almazlardı. Daha sonraları çeşitli cezalar verilmesi biçiminde uygulamalara başlandı.
Ayrıca kendisine soru sorulmadıkça ve thamate izin vermedikçe, kimsenin konuşma yetkisi yoktur. Herkesin konuşmaya başlaması halinde grup dağılmış sayılır, Xabze uygulanmaz.

• Adige sofrasında yemeğe ve içkiye, gerek miktar olarak gerekse alınış ve geniş şekilleri olarak, çok dikkat edilmesi gerekir. Aşırı isteklerde bulunulmaz. Tekrar tekrar istekte bulunulmaz. Servis ve sıra beklenir.
Hafif hareketler yapılarak yemek alınmaz ve yenmez. Yemek ağızdayken konuşulmaz. Lokmalar büyük alınmaz. Lokmalar sağa sola sıçratılarak alınmaz. Sıraya dikkat edilir. Sıra dışı içilmez. Burada temel kural şudur: Kişi oturuşuyla, ciddiyeti ile konuşma üslup ve adabıyla, yaptığı konuşmalar ve akıllı davranışlarıyla sofraya oturduğu gibi kalkmalıdır.

• Geç kalan geldiği zaman, yaşça büyük olanlar ayağa kalkar. Fakat kim gelirse gelsin thamate ayağa kalkmaz.

• Grup topluca sofraya ara verme gibi bir durumla karşılaşırsa (geçici bir süre için) bu durumda sofra boş bırakılmaz. Burada da thamate zorunlu olmadıkça sofrayı terk etmez.

• Geç gelen sofraya oturmadan önce, geç kalma dublesi verilir. Kendisine uzatılan içkiyi sonuna kadar içmek zorundadır. Daha sonra kendisine uzatılan parça eti alır, yer ve gösterilen yere oturur. Kendisine içki bardağını thamatenin talimatıyla hizmet eden uzatır.

• Kabardey uygulamasına göre izinle dışarı çıkan kimse içeri girince “Gup Maxoeapsı” (grubunuz iyi olsun, iyi yürüsün) sözünü söyler, izinle yerine oturur. Bu uygulama batıda yoktur. Sofraya geç katılanda bu sözü söyler.

• Yemeği bitiren hiçbir şekilde oturuşunu bozmaz. Yemek yiyormuş gibi aynı ciddiyetle oturur.

• Adige sofrasında içki içmeye zorlamak adet değildir.

• Adige sofrasında bayanlar da oturuyorsa bu bayanların içki içmeye zorlanması adet değildir. Ancak içmek isteyen bayana aynen erkeklerde olduğu gibi içki servisi yapılır.

• Sofraya gelen yarım baş, kırması için misafir olan büyüğe verilir; ancak o başı kırmasını ev sahibi olan büyükten rica eder. Bu büyüğün thamate olması muhtemeldir. Thamate yarım başı parçaladıktan sonra, sadece kulaktan kopardığı bir parçayı ilgilisine uzatır. Parçaladığı yarım başı tekrar misafire verir. Başı ilgililerine usulü dairesince dağıtmak bunun görevidir.

• İkiye ayrılan başın sol parçası misafir sofrasına konulmaz. Ayrıca yarım baş (sol) yemeğin yendiği evden dışarı çıkartılmaz. Protokol olmadan koyun kesildiği zaman ise sağ yarım baş en yaşlı komşuya hisse olarak verilir. Bu ona saygının bir ifadesidir.

• Evde sol yarım başı yiyecek kadar yaşlı kimse yoksa yaşlı komşu davet edilerek bu yarım baş kendisine usulen ikram edilir.

• Babası sağ olan kimse yarım başı hem kıramaz hem yiyemez.

• Adige sofrasında genellikle sofra süresi uzun tutulur. Şarkılar söylenir ve konuşmalar yapılır. Amacı yemek ve içkinin dokunmamasıdır.

• Adige sofra adetine göre, içki dokunan adamın horlanması, küçük düşürülmesi veya onun yarı yolda bırakılması Xabzeye aykırıdır. Ona gerekli yardım yapılır, evine götürülür, gereken her müdahale yapılır. Ayrıca bu duruma düşen şahsın durumu hiçbir şekilde başkalarına anlatılmaz, dedikodusu yapılmaz.

• Adige sofra adetine göre dilek konuşması yapması gereken kimselere ve isteyenlere Thamate söz verir, izinsiz konuşma yapılmaz. sofrayı açan ve kapatan sofra Thamatesidir.

• Sofranın güzelliği ve yenilenin, içilenin rahat hazmedilmesi thamatesinin maharetine, sevk ve idaresindeki başarıya bağlıdır. Bu nedenle Adige sofrasında thamate seçimine ve thamadelik olayına çok önem verilmiştir.

Yarım Baş Nasıl Dağıtılır ve Kimlere Neler Verilir

• Kulaktan kesilen parça en gence (Şhagırıt’a) verilir. Bunun anlamı “Yanlış yapma, dikkatli ol” demektir.

• Burun kısmı thamate kodzeye verilir. Bu da “Dikkatli ol, tehlikeli bir durum veya olay olmasın” demektir, ikisinde de var olan dikkatli ol uyarısı farklıdır. Birincisinde hizmette dikkat uyarısı vardır, ikincisinde emniyet uyarısı.

• Göz kısmı “Kengeşeğu” (danışman) olana verilir. Bu da thamatenin danışmanıdır. Anlamı her şeyi görmesi, gözetlemesidir.

• Beyin kısmı yöneticiye, yani thamateye aittir. Zira iyi yönetmek sağlıklı çalışan bir beyinle mümkün olacaktır.
———————————–
Rahmi Tuna
Adige Xabze (Adige Etiği ve Etiketi kitabından

XABZEDE THAMATE KAVRAMI

RAHMİ TUNA

THAMATE KAVRAMI

Doğru ya da yanlış, çeşitli zamanlarda gençlerimizin thamate ve thamatelik konularını aralarında yazılı ve sözlü olarak tartıştıklarına tanık olmaktayız. Konularımızın sansür getirilmeden tartışılmasından yana olduğumu her zaman açıkça söyledim. Tabulaştırmakla ya da oluştuğu varsayılan tabulara sığınmakla kültürümüze ve kimliğimize kişilik kazandırmayacağımızda bir gerçektir. .....

Bu anlamda bu yöndeki tartışmaların yapılmış olmasını da yararlı, hatta zorunlu buluyorum. Ne var ki kavramı her yönüyle anlamadan önce, kavramı öğrenmeden önce lehte ya da aleyhte olsa da tartışmaya açmak kanımca bazı sakıncaları beraberinde zorunlu olarak getirecektir.

Bu düşünce ile bu yazıda, daha geniş olarak yapmakta olduğum bir çalışmadan kısa alıntılar yaparak thamate kavramına bir açıklık getirmek istiyorum.

Öncelikle şu deyimlere beraberce göz atmakta yarar vardır.

Çünkü bu deyimlerin tamamı ve bunlara benzeyen başka birçok deyim yönetimle, yönetmekle, yöneticiyi görevlendirmekle ya da sevmekle ilişkilendirilebilir ve thamate kavramıyla yakından ilgilidir. Deyimleri uzun uzadıya açıklamadan örnek olsun diye sıralayıp geçeceğim.

NAHIJ: Genellikle saygın kişiliği olan daha yaşlı kimse.

VINAFE: Çıkan bir sorunu, bir problemi çözmek için yapılan toplantı ve alınan prensip kararları (Bunlar Xabze kuralları değildir. Karıştırmamak gerekir).

WUNEFEJ: Çıkan herhangi bir sorun, bir konu ya da olayın çözümünü üstlenen, Wunafe yapabilen kişi ya da kişiler (kurul).

KENGEŞ: Akıl, bilgi ve deneyim danışma.

KENGEŞEUĞ: Danışılacak, düşünmeye götürecek bilge kişi.

XEXİN: Eylem olarak seçme fiili.

XEXİNIĞE: Seçme eyleminin sürekli duruma getirilmesi.

XEXE: Seçilen (burada genellikle aday tek ya da az sayıdadır).

XADZE: Birçok aday arasından seçme.

thamate

THAMATAĞE

HABLE thamate

KOAJE thamate

XEĞEUG thamate

ÇILE thamate

XEUK thamate

thamate KODZE.

Açıklamaya geçmeden önce, okuyucudan bir konuda özür diliyorum. Konuyu uzatmamak için farklı dil guruplarındaki kavramları ele almadım. Nitekim yaptığım çalışmada da ağırlıklı olarak Kabardeyce’yi aldım. Çünkü o dille yetiştim. Kavramları genel olarak bu dille öğrendim. Bu dile aşinalığım var.

Adigabze olarak sıraladığımız bu kavramlar, basitte olsa toplum niteliğini kazanmış olan topluluklardan başlayarak ulusal devlete, hatta imparatorluklara kadar her çeşit toplumda kendi dillerine özgü olarak

vardır, olmakta zorundadır. Örneğin: Şef-Reis, Han, Kral, İmparator, Bilge, delege, yönetici, seçilmiş ya da seçilmemiş Lider vb. kavramlar bunlardan bazılarıdır. O halde konuya şöyle başlamak gerekiyor.

Thamate kimdir? 

Thamatağe- thamatelik nedir? 

Thamate kimler olabilir?

Thamate nasıl olunur?

Thamate olmanın koşulları nelerdir? 

Thamate seçilmeden olunabilir mi?

Thamatenin görevleri ve sorumlulukları nelerdir? 

Thamate kimlere karşı sorumludur?

Thamatelik süreye ve göreve bağlı mıdır? 

Sürekli thamadelik var mıdır? 

thamate Çeşitleri

Bu soruların çokluğu okuyucuyu sıkabilir. Hatta gereksiz olarak da değerlendirilebilir. Bunu da saygıyla karşılamak gerek. Ne var ki tarih boyunca Xabze TOPLUMU olmakla gurur duyduğumuz ADİGE TOPLUMU bu kavramların hepsini ayrıntılı bir biçimde kurallara bağlamıştır. Doğrusunu isterseniz Xabze dediğimizde bütün bu kuralların toplamından başka bir şey değildir. Benim inancıma göre KÜLTÜRÜMÜZÜ- GEÇMİŞİMİZİ, GEÇMİŞTEKİ TOPLUMSAL YAPIMIZI ANLAYABİLMEK İÇİN SABIRLI, HAZIMLI, SOĞUKKANLI OLARAK ÖĞRENMEYE ÖNEM

VERMELİYİZ. KOLAYCILIĞA KAÇMAK BİZİ HİÇBİR KONUDA AMMA HİÇBİR KONUDA KURTARMAYACAKTIR. 

Thamate Kimdir?

Thamate, kendisine verilecek görev ya da görevlerin gerektireceği özellikleri taşımak koşuluyla, toplum ya da topluluk ya da onların temsilcileri tarafından, belirli bir görevi yerine getirmek üzere, görevlendirilen, belirli bir misyon ve statüyü belirli süreyle taşımak üzere

seçilen kimseye denir. Bu anlamda thamate, belirli bir görevi yerine getirmek üzere, belirli bir misyon ve statü ile seçilerek görevlendirilmiş kişi anlamında tanımlanmalıdır. Nitekim ADİGE Xabze' ye göre de böyledir. Burada çok önemli bir noktaya değinmek zorundayız. thamate ile NEXIJ belirli görevde, zamanda ve kişide örtüşebilir. Ancak thamate hiçbir zaman Nahıj değildir. Nahıj’de thamate değildir. Bu iki kavramı kesinlikle birbiriyle karıştırmamak gerekir. Bu şekilde seçilmiş ya da atanmış olan thamate, üzerine almış olduğu görevi tam yetkili olarak yerine getirmek zorundadır. Burada kendisini seçen ya da görevlendiren kişiler ya da kurullara karşı tam bir sorumluluk altında olduğunu düşünerek, tam yetki ile görevini yerine getirir, misyonunu tamamlar. Görevin sınırları içerisinde hiçbir yetki kısıtlaması yoktur.

Yine önemle durulması gereken bir konuda, yaşlılıkla thamatenin özdeşleştirilmesi olayıdır.

Bilindiği üzere ADİGE kültürü hiçbir zaman yazılı olarak toplanmamış, yazılı biçime getirilmemiştir. Tersine sözlü ve uygulamalı olarak kuşaktan kuşağa süre gelmiştir. Bu durumda yaşın ilerlemesine paralel olarak bilgi ve deneyimin artmasına, birikmesine neden olmuştur. Bir yabancı yazarın dediği gibi Adige thamateleri kendilerini propaganda ile ya da para ile kanıtlamamışlar, pratikte gerçekleştirdikleri eylemlerle bu unvana hak kazanmışlardır. Bunun içindir ki, yaşla thamadelik çoğu kez örtüşmüştür. Ancak temel kural bu iki kavramın ayrı olduğudur. Nitekim belirli thamateler için yaş hiçbir şekilde aranmamıştır. 

Thamatağe- thamatelik

Adige Xabze toplumunda thamadelik hem kavram olarak, hem de kurumsal olarak oluşmuş ve toplumsal düzenimizde bir statü olarak yerini almıştır. Ayrıca bu kavramın toplumsal yapıda yer alması öyle yakın bir zamanda olmamıştır. Daha avcılık ve toplayıcılık dönemlerinde, görevin başarılması ve paylaşımın adil ve eşit olması için eşitler arasında thamate seçilmeye ve görevlendirilmeye başlanmıştır. Geçen uzun tarihsel süreç içerisinde thamadelik kavramı gelişerek daha çok toplumda saygı kazanarak bir kurum biçimine dönüşmüştür. 

Bugün Thamate'lik denilince thamate'nin yetkilerini, özelliklerini, kimlerin thamate olabileceğini, sorumluluklarını, görevlendiriliş biçimini, süresini, thamateliğin bitmesi ve bitirilmesini en ayrıntılı ve açık şekilde anlayabiliyoruz. Onun için Adige Xabzesine göre THAMATAĞE ya da thamadelik thamateden ayrı olarak ve soyut olarak toplumsal ve kuramsal bir olgu şeklinde ulusumuzda vardır. Toplumumuz devam ettikçe de var olmaya devam edecektir.