XABZE 2

Kimler thamate olabilir?


Kural olarak, görevin gerektirdiği nitelikleri taşıyan ya da taşıyabilen herkes thamate olarak seçilebilir ya da görevlendirilebilir. Ancak burada bazı konuların daha açık olarak açıklanması gerekir kanısındayım.
Her şeyden önce thamate olabilmek için:
1) Akıl ve anlayış sahibi olmalıdır.

2) Fiziksel ve zihinsel engeli bulunmamalıdır.

3) Üzerine almış olduğu görevin bilincinde ve bilgisinde olmalıdır.
4) Kişisel olarak yeterli deneyim birikimine sahip olmalıdır.
5) Üzerine almış olduğu görevi (thamatelik görevini) başarabilecek kadar yetenekli olmalıdır.
6) Duygu ve düşüncelerini ifade edebilme ve ikna edebilme yeteneğine sahip olmalıdır.
7) Suçlu ve toplumsal yaşama ters düşen bir aileden gelmemelidir.
8) Kendisi toplumun gözünde davranışları ve sözleri ile güvenilir ve inanılır bir kimse olmalıdır.


Bunların dışında konuk olmaması, Adige olması gibi ayrıntılı özelliklerde vardır.

Adige xabze kesin olarak bu özellikleri ararken geç zamanlarda özellikle bazı Adige gruplarında feodalitenin gelişmesi, sınıfsal konumun güçlenmesi sonucu, thamate seçilenler genellikle asil olarak adlandırılan aile ve kişilerden tercih edilmiştir. Hatta daha kötüsü sanki thamatelik genetik olarak geliyormuş gibi bir anlayışın yerleşmesi de söz konusu olmuştur.

Adige xabzenin zamanla Work xabze olarak anılmaya başlaması ne kadar yanlış olmuşsa, thamate ve thamateliğin de bu şekilde anlaşılma ve uygulanması o derece yanlış olmuştur. Ne var ki her iki olguda toplumumuzda bir gerçeklik olarak yaşanmıştır, var olmuştur. Kanımca sağlam bir toplum kurmak istiyorsak, klasik anlamda Adige xabzenin anlayışına kesinlikle dönmemiz gerekmektedir. Kaldı ki günümüzde bu anlayış önemli ölçüde hem Kafkasya’da hem de diasporada değişmiştir.


Nasıl thamate Olunur?

Yukarında belirttiğimiz gibi, temel kural, thamatenin seçilmesi ya da görevlendirilmesidir. Bu seçimlere ilk dönemde topluluğun hemen her bireyi katılmıştır. Hatta Kabardey tarihinde belirtildiği üzere ayakkabı giyen herkes bu seçimlere ve xabze yapan toplantılara katılmıştır. Ancak toplulukların gelişmesi ve sayısal olarak çoğalması gibi olguların ortaya çıkmasıyla halkın tümünün katılımı yavaş yavaş delegelerin katılımıma dönüşmüştür. Nitekim aşağıda göreceğimiz thamate çeşitleri bu açıdan sınıflandırılmıştır.

thamate olabilmek için her şeyden önce kişisel olarak yukarıda saydığımız özellikleri taşımak gerekir. Bu özellikleri taşımayan kimse ailesi ve kendisi kim olursa olsun thamate olarak seçilemez ve görevlendirilemez. Bunun dışında thamate seçilmesini gerektiren sorunun ya da olayın doğmuş olması gerekir. Elbette, sonuçta da seçilmesi ya da atanması gerekir. Bunların dışında belirli thamatelikler için zaman içerisinde Çarlık ya da Osmanlı halifesinden onay alındığı olaylarda olmuştur. Özellikle PŞI olunması durumlarında bu karşımıza çıktığı gibi, daha alt guruplardan thamade olabilmek için PŞI'nın onayı gerekmiştir.Bunların ayrıntısına böyle bir yazıda girmenin olanağı yoktur. Umarım kitap çıktığı zaman bu yazıda belirtilen konuları ilgilenen okuyucu bütün ayrıntıları ile öğrenme olanağı bulacaktır.


Seçilmeden thamate olunur mu?

Yukarıda temel kuralın seçim ya da görevlendirme olduğunu, thamateliğin bir aileye ya da kişiye yaşam boyu verilmediğini belirtmiştim. Ancak toplum yaşamında bunun istisnalarını sıkça görmek her zaman olagelmiştir. Buna karşın, bu şekildeki thamatelik istisna olarak kalmıştır. Bunlara ilişkin birkaç örnek vermek gerekirse:


1) thamate olarak seçilmediği halde thamatenin ya da toplumun verdiği görevleri çok iyi ve sürekli olarak yerine getirerek thamatelik özelliğini kişiliğinde toplayan kimseler, seçilmediği halde toplum gözünde thamate statüsünde algılanmıştır.
2) Savaşlarda, bireysel kahramanlıklarda bu durum söz konusu olmuştur.
3) Toplumda bilge insanlar çıkmıştır. Bunlar, olay çıktıkça ya da sorun oldukça kendilerine danışılan, seçilmedikleri ya da görevlendirilmedikleri halde, doğal olarak sürekli thamade statüsünde kabul edilmişlerdir.
4) Son zamanlarda seçimsiz olarak PŞI'lar tarafından bir çeşit atama biçiminde bazı kişilere thamate görevi verilmiştir.
5) Bunların yanında Pşıların thamateliği de zaman zaman söz konusu olmuştur.


Thamatenin görev ve sorumlulukları

Thamate olayına hizmet açısından bakıldığı zaman hiçte özenilecek bir statü değildir. Nedenlerini sıralayacak olursak;
1) Öncelikle taşıması gereken özellikler ve yetenekleri seçildikten sonra da görevi sona erinceye kadar taşımaya devam etmek zorundadır.
2) Yemek yiyişinden giyimine, adım atışından konuşmasına, oturmasından kalkışına kadar her türlü davranışına azami derecede dikkat etmek zorundadır.
3) Beraberinde olan kişilerin maddi -manevi görevi süresince gereksinimlerini karşılamak ve onları korumak zorundadır.
4) Davranışları ile görevini tam olarak yerine getirmek, ayrıca insani ilişkilerinde beraberindekileri inandırmak ve doyurmak durumundadır. Yerine göre hoşgörü sahibi, yerine göre ciddi bir gözlemci, yerine göre
yargılama erkini kullanarak ceza verebilen, her koşulda xabze kurallarını çok iyi bilip uygulayan bir kişilikte ve yapıda olması zorunluluğu vardır.
5) Bütün bu görevleri yerine getirirken thamate alçakgönüllü ancak hareket ve davranışları ile saygınlığı yaratabilen bir yapıda olmak durumundadır.


thamate, kendisini seçen ya da görevlendiren kişilerin ya da kurulların istek ve direktiflerini yerine getirmekle yükümlüdür. Görevi bitirdiğini geleneklere uygun olarak teslim edinceye kadar da onlara karşı sorumludur. Doğaldır ki, thamatenin bu sorumluluğu yalnız onlara karşı değil görevde bulunduğu sürece ilgili olan herkese karşı devam eder. Bu sorumluluğa karşılık, thamate görevi boyunca tam yetkilidir. Çok ciddi olaylar çıkmadıkça azledilemez. Şikayetçi olan şikayetini thamateyi seçen ya da görevlendiren kurula bildirir. Görevi bittiğinde bu şikayet yerinde görüşürse thamatenin yargılanması durumu vardır.