Ulusun tarihini daha iyi öğrenme konusunda arkeologlara birçok iş düşüyor.Bu düşünceyle Adıg’e Cumhuriyeti Ulusal Müzesi bilim uzmanı,Adıg’ey’in ünlü arkeologu Tev Aslan ile bir görüşme yaptık.
- Adıg’e Cumhuriyeti’nin arkeoloji düzeni iyi değil,- diyor Tev Aslan.- Geçikirsek,kayıplarımız iyice artacak.
- Niye
böyle kaygılı konuşuyorsunuz?Geçtiğimiz günlerde Adıg’ey’in Şevgen
rayonu Çernışev köyü kurganının (Iуашъхьэ) yağmalanmış olması mı
size böyle konuşmaya itiyor?
- Uzun
bir süreden beri beni üzen bir konuda yarama parmak basmış
bulunuyorsunuz.Bu nedenle içimdekileri açıkça ortaya dökmek istedim.
-
Arkeoloji ve ulusal mirasa/geçmişe ilişkin olarak yıllarca çalışarak
hazırlamış olduğun kitabın bugünlerde Maykop’ta piyasaya çıkmış olacak.
-
Nurbıy, çalışmalarıma ilgi duyman hoşuma gitti,galiba ikimiz iyi
anlaşacağız.Bu buluşmamız birilerini kötülemek için değil.Adıg’e
Cumhuriyeti arkeolojisini ele alış biçimimiz değişmeli.Bu işi şimdi
gerçekleştirmezsek,yarın geç kalmış oluruz.
-
Adıg’e gelenek ve görenekleri içinde en önem verdiğiniz şey, geçmişe
ilişkin bir bilincimizin olması (шIэжь тиIэн) olabilir mi?
-
Ulusumuzun en iyi özelliklerinden biri, hayattaki yaşlılarımız
dışında,aramızdan ayrılmış olan nine ve dedelerimizi,atalarımızı
da saygınlamayı sürdürüyor olmamızdır.Adıg’eler mezarlıkları sürekli
korumuşlardır. Atalarımızın yattığı kurganları bizden öncekilerin tahrip
etmeleri gibi bir geleneğimiz hiç olmamıştır. Ulusal mirasımızın daha
iyi tanıtılmasından yanayım.
- Arkeolojimizin yeterince yazılmamış olduğu biliniyor, bu konuda ne dersiniz?
-
Arkeolojiyi yazmak kolay değil. Batı Kafkasya’da 5 bin yıl öncesinden
kalma 2 500’den çok İsp evi (dolmen) bulunuyordu, şimdilerde bu sayı
100’e düştü. Rus- Kafkas Savaşı’ından bu yana tarihimizi boşlamış
durumdayız.İsp evleri, tarihsel mirasımız ve tüm zenginliklerimizi
başkalarınca yağmalıyorlar.
-
Biliminsanlarımız tarafından kazılan ya da kaçakçılar tarafından
yağmalanan - kaçak kazılan- kurganları (Iуашъхьэ) karşılaştırdığınız
durumlar oldu mu?
-
Biliminsanları tarafından kazılan ve bilim dünyasına kazandırılan
çalışmalar avuç içi tutarında ise, kaçakçıların kazıdıkları ve
çaldıkları şeyler koca bir tır dolusu sayılır. Ata mirasına gereken
değeri vermiyoruz. Eski tarihimizi inceleyen biliminsanı sayımız çok az.
Buna karşılık ulusumuzu önemsizleştirmek, basit bir toplum imiş gibi
göstermek için yazı yazılanlar az değil. Kurganlarımız önceleri kazma
ile kazılıyordu, şimdilerde iş makinalarını kullanıyorlar.
- Çernışev köyünde nasıl bir manzara ile karşılaştın?
- Koca
bir iş makinası getirdiler, koca kurganı da birkaç günde kazıyıp
düzlediler. Kazı işine köy yönünden başlamadılar. Kır yönünden
başlayarak kurganı (höyüğü) yardılar ve ilerlediler. 20 metre
genişliğinde ve 50 metre uzunluğunda bir alanı dümdüz ettiler. Mezar
odasına ulaşıp içindeki eşyaları aldılar, ardından mezarın üzerini
toprakla kapatıp gittiler.
- Kaçakçılar tarafından kazılan kurganları takip işi o kadar zor birşey mi?
-
Gerçek,bir arkeologu atlatmak olanaksızdır. Her türlü arkeolojik
bulgunun incelenmesi, kayıt altına alınması ve bilim dünyasının ilgisine
sunulması gerekir. Çernişev’de bulunan bulguların ne
olduğunu bilemiyoruz. Arkeolog tarihin ve bilimin hizmetindedir. O köyde
kazı yapanların ulusumuzu aşağıladığı ve geçmişimizi,
tarihsel mirasımızı çaldığı, Adıg’e ulusuna büyük bir zarar verdiği
kuşkusuzdur. Adıg’e, ata toprağını yağmalayanların önüne geçmemiz
gerekiyor.
- Ulusumuz tarihine sahip çıkacak ve onu koruyacak bir güçte değil midir?
-
Biliminsanlarımız var, ancak Adıg’ey’de kaç yetişmiş arkeologumuz var
ki? Genç arkeologumuz ise hiç yok. Yabancılar cumhuriyetimize gelip
kazılar yapıyorlar. Ellerinde kazı izinleri de bulunuyor, ama o gibi
kişilerin cumhuriyetimize bir faydalarının olduğu kanısında değilim.
- İvedi bir çözüm yolu bulunamaz mı?
- Başka
yerlerden Adıg’ey’e gelen kazı ekipleri içinde cumhuriyetimizi temsil
eden kişiler de yer almalı. Arkeolojik bulguların ortaya konması,
gizlenmemesi ve kaçırılmaması gerekiyor. Çernışev’deki kazıya
katılmadık, haberdar da olmadık. İlçe ve köyler düzeyinde kurganları
izleyecek kişiler görevlendirilmeliı.Kurganlarımızı kendimiz
korumalıyız.Adıg’e Cumhuriyeti bütçesinde arkeoloji çalışmaları için
ayrılan para az, bu para çoğaltıldığında ve sivil toplum örgütlerimiz de
konuya duyarlı olduklarında, ulusumuzun kayıpları azalacaktır.
Adıg’eler olarak dünyaca tanınıyoruz, ama tarihimiz üzerine yazdığımız
şeyler çok az. Yine de umutsuz değilim…
