Vunereko Ray, Bzıyiko Savaşı makalesinde olaydan şu şekilde söz etmektedir: ... "Hanceri’den başlayarak bugüne dek bilim adamları bu konuda yazı yazıyor, farklı görüşler ortaya koyuyor. 70’li yıllara gelinceye dek, Avle Pşımaf’ın yazdığına göre, bu konuda 53 ayrı çalışma yayınlanmış. Ondan sonra da yayınlanan çalışmalar var. 1996 yılında, Bzıyiko Savaşı’nın 200’üncü yılı nedeniyle Mıyekuape’de bilim adamları büyük bir toplantı yapmışlardı.
Çoğu bilim adamı, Çerkesya'da (süregelen) sınıfsal savaşın, Bzıyiko Savaşı’nın başlatılmasında da, bitirilmesinde de önemli etkisi olduğu görüşünde. Savaş, Şapsığ fekol’leri (avam tabakası) Abzah ve Natuhuayların da katılmasıyla Şapsığların kendi topraklarından kovdukları Şerel’ıko Lekoleşler’i (soyluları) ve onların safında yer alan Bjeduğ Pşı (Prens), Vork (Şövalye)leri arasında oldu.
Bzıyiko vadisinde meydana gelen bu olay, aynı amaçla dünyada yapılmış diğer savaşlarla kıyaslanıyor. Söz gelimi, Fransa’da meydana gelen ihtilale benzetenler var. Bzıyiko Savaşı’nı, en son Mıyekuape’de yapılmış olan konferansta bu görüş ağırlıktaydı. Fakat bilim adamı Bıj Ali, Çerkesya'da 18. yüzyılın sonlarında yaşama geçirilen demokratik yaşam ve anlayışının başlaması, Bzıyiko Savaşı’nın yapılmasında etkili olduğu görüşünde."[
Muharebenin Gelişimi
Ayaklanan avamın oluşturduğu güçler ile feodaller arasında, 10 Haziran 1796'da Bzeyko / Bziyuk Irmağı (Бзиюк / Бзюк Река) kıyısında gerçekleşen Bzeyko Muharebesi, Adige Savaş Tekniği ve Taktikleri'ne ilişkin örneklerdendir
Muharebenin teknik ve taktiği hakkında askeri bir inceleme
A.A. Ostakhov, Adigelerin Askerlik Sanatı adlı incelemesinde Adigelerin savaş taktiklerini anlattığı çalışmasında, bu taktiklere örnek teşkil etmesi sebebiyle Bzeyko Muharebesi'ne de yer vermiştir. İlgili bölüm aşağıda sunulmaktadır:
Muharebenin güç dağılımı
Yukarıda da görüleceği gibi, farkı kaynaklarda orduların büyüklüklerine ilişkin farklı değerler verilmektedir;
İsyancı güçler için 10.000, 12.000, 18.000, feodal güçler için 4.000, 5.000 gibi farklılıklar mevcuttur.
Ayrıca, kaynaklarda orduların alt birliklerine ilişkin sayısal herhangi bir ayrıntı da bulunmamaktadır.
Ancak, bazı ipuçları ve dönemin askeri yaklaşımları dikkate alınarak tahminleme yapılmıştır.
İSYANCI GÜÇLER
(Sapsığ ve Abzahların ayaklanan avamının oluşturduğu ordu güçleri) 10.000 - 12.000
(Sapsığ ve Abzahların ayaklanan avamının oluşturduğu ordu güçleri) 10.000 - 12.000
Komutanlar : Çipako Ahmed
Süvari Birliği : 3.000 - 4.000
Piyade Birliği : 6.500 - 7.000
Topçu Birliği : 0
Top Sayısı : 0
Avcı Birliği : 300 - 400
FEODAL GÜÇLER
Bjeduğ Ordusu 4.500 - 5.500
FEODAL GÜÇLER
Bjeduğ Ordusu 4.500 - 5.500
Komutanlar : Pşı Hacemıko Batceriy
Süvari Birliği : 2.500 - 3.000
Piyade Birliği : 1.000 - 1.500
Topçu Birliği : 100 - 300
Top Sayısı : 1 - 3
Avcı Birliği : 300 - 400
Muharebe Senaryosu
Kaynaklarda anlatılanlardan hareketle bir değerlendirme ve kurgu yapılmış ve tahmin edilen muharebe senaryosu aşağıda ve grafiklerde tanımlanmıştır. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 1)
- Alana konuşlanan orduların, muharebe düzenini alması. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 2)
- İsyancı güçlerin süvari birliklerinin saldırısı.
- Feodal güçlerin öncü süvari birliklerinin saldırıya aldatmaca karşılık vermesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 3)
- Feodal güçlerin öncü süvari birliğinin, aldatmaca karşılığı ve çatışmasının ardından yenilmiş etkisi yaratarak süratli taktik geri çekilmesi (taktik ricat).
- İsyancı güçlerin, geri çekilen feodal güçleri takibi ve erken zafer heyecanı ile topyekün saldırıya geçmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 4)
- Feodal güçlerin, kendilerini takibe geçen isyancı güçleri ölüm bölgesi tuzağına çekmeleri.
- Ölüm bölgesine çekilen isyancı birliklerin, ağır top ateşi ve hafif avcı ateşi (okçu ve tüfekçi atışı) altına alınarak ezilmesi ve imha edilmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 5)
- Yoğun ateş altında kalan isyancı süvari birliklerinin ani dönüşü ile cepheye ilerlemekte olan piyadelerine zarar vermesi, isyancı güçlerin harp düzeninin ve koordinasyonunun bozulması.
- Yoğun ateş altında ezilen isyancı güçlere, feodal güçlerin (1) cepheden, (2) sağ kanattan ve (3) sol kanattan topyekun hücum ile kıskaç harekatının başlatılması. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 6)
- Feodal güçlerin, isyancıları içine aldıkları kıskacı kapatmaları, düşmanın vurucu gücünün parçalanması ve piyade desteği ile düşmanın ezilmesi. (Bakınız: Muharebe Düzeni - Vaziyet Planı 7)
- Bozguna uğrayan düşmanın kati ricatının başlaması, feodal güçlerin düşmanı muharebe alanından sürmesi.
