On dokuzuncu yüzyılda Kafkasya farklı etnik grupları ve Çerkesya, Mingrelia, Gürcistan, Ermenistan'ın büyük bir bölümünü, Dağıstan, Osetya, Abhazya ve Karakalpakların, Çeçen ve İnguşların topraklarını içine alan geniş bir bölge idi.1 İlkçağlarda Romalıların-İskitlerin-Perslerin, Ortaçağlarda Bizanslılar-Sasaniler-Hazarların hakimiyet mücadelesine sahne olan bu bölge, 19. yüzyılda da İranlılar-Osmanlılar-Ruslar ve daha sonraları İngilizlerin etki ve mücadele alanı haline geldi.2 Bu çalışmada, Rusların Kafkasya'ya ilgilerininin başlangıcı ve gelişimi ile ilgili kısa bir bilgi verildikten sonra, 19. yüzyılda Rusların Kafkasya'yı hangi amaçla ve nasıl işgal ettikleri ve onlara karşı gelişen direniş hareketlerinin özellikleri ve gelişimi açıklanacaktır. Bu yapılırken, bir anlamda Rus emperyalizminin Kafkasya'da yayılışının ana safhaları verilecektir.
Rusların Kafkasya'ya ilgilerinin başlangıcı 16. yüzyılın yarısına kadar gider. Birçok modern tarihçi Rusya'nın 1552'de Kazan Hanlığı'nı zapt ettikten ve 1556'da Hacitarhan'ı ele geçirdikten sonra Kuzey Kafkasya'ya doğru açılmaya başladığını yazarlar.3 18. yüzyılda Kafkasya'daki Rus işgali Petro ve Katerina döneminde yeni bir ivme kazandı. Petro 1722-23'te Derbend ve Bakü'yü ele geçirdi, ama bu başarılar "kısa ömürlü idi ve Ruslar İran Şahı Nadir Şah'ın baskıları sonucu buralardan geri çekilip, 1735 Ganja Antlaşması ile Derbend ve Bakü'yü İran'a bırakmak zorunda kaldılar ve bu iki şehir Ruslar tarafından ancak 1812'de kesin olarak ele geçirebildi."4
Çariçe Katerina döneminde de Rusya'nın Kafkasya'nın işgaline yönelik çabaları devam etti. Ruslar Kabartayları ele geçirerek Kafkasya'daki merkezi geçitler üzerinde hakimiyet sağladılar. Her ne kadar Osmanlı Devleti Rusların bu ilerleyişini 1768-74 Savaşı ile durdurmak istedi ise de başarılı olamadı. "Çerkesler ile Çeçenleri Kafkas hattına gönderme çabaları başarıya ulaşamadı. Ruslar, Daryal geçidini ilk defa, hem de bir araba yolunu inşa ederek aştılar ve Gürcü İmareti Krallığı'nın başkenti olan Kutayis'i (Kutais) ele geçirdiler."5 Osmanlı Devleti daha sonra bu bölgedeki Rus ilerleyişini kesmek için ve kendi ekonomik ve stratejik çıkarlarını korumak için 1781'de Karadeniz'in Asya kıyısında Anapa Kalesi'ni inşa ettirdi. Bu nokta Osmanlı'nın bölgede etkili olmasını sağlıyordu:
Dağlılar arasında Rusya'ya karşı tutum içinde olan feodaller buradan destekleniyor, akınlar düzenlemek için gerekli hazırlıklar buradan yapılıyordu. Anapa aynı zamanda köle ticaretinde de önemli bir merkezdi. Burası Osmanlı tacirleriyle yerli feodaller arasında ticari işlemlerin yapıldığı yerdi. Anapa İslam'ın yayılması ve propagandası açısından da önemli bir yerdi
