Adıgeler eski dönemlerden
beri kabileler federasyonu biçiminde örgütlendiklerinde, çok sayıda
kabileye bölünmüş olmalarına karşın, ortak bir kültür ve aşağı yukarı
ortak politik gelişim çizgisi gösteriyorlardı. Adıgey'de ataerkil klan
sistemi 15.-16. yüzyıllarda parçalanmaya ve feodalizm gelişmeye başladı.
Ancak feodalizmin tam gelişmesi 19. yy. başlarında henüz
tamamlanmamıştı. O sıralarda Adıgelerin yaşamı çoğunlukla doğal ekonomi
üzerine kuruluydu. Yani zanaat üretiminin olmadığı, mal mübadelesinin
gelişmediği, tarıma dayalı, kendi kendine yeterli kapalı ekonomi üzerine
kuruluydu. Kendi aralarındaki ticaret zayıftı. Ticarette para
kullanılmazdı. Değiş-tokuş ticareti egemen idi. Bütün kabilelerin
sınıfsal yapısı aynı değildi. Feodalizmin gelişmişlik düzeyi her
kabilede ayrıydı. Bunu yarı-feodal ve feodal kabileler olarak iki ana
bölümde, sınıfları ise; egemen sınıflar, bağımlılar ve tifekotl'ler
olarak üç ana bölümde incelemek konuyu daha anlaşılır kılacaktır.
Kabilelere Göre Egemen Sınıf
Yarı-feodal Kabileler:
Coğrafi
konumları gereği üretim araçlarını, dolayısıyla üretim ilişkilerini
geliştirememiş kabilelerdir. Abzakhlar, Şapsığlar, Natuhaylar ve
Vubıhlar yarı-feodal kabilelerdir. Bunlarda Pşi sınıfı yoktur. Egemen
sınıfı tlekotleşler ve çeşitli kademe workler oluşturur.
Feodal Kabileler:
Diğer
kabilelere oranla nisbeten ovalık kesimde oturan, dolayısıyla üretim
araçlarını, üretim ve üretim ilişkilerini geliştirebilmiş kabilelerdir.
Bjeduğ, Ç'emguy (Kemirguey), Hatukay, Yecerkoy ve Mehoş'lar feodal
kabileleri oluşturur. Bunlarda egemen sınıfı pişler ve çeşitli kademe
workler oluşturur.
Sömürülen Köylü Sınıfı
Wuneutlar, pşitliler ve
oglardır. Tifekotl'lerin (özgür köylü) feodallere karşı bazı
yükümlülükleri olmasına karşın, köylü ayaklanmalarının ve bağımsızlık
savaşının temellerini oluşturan bu sınıfın konumu süreç içinde
değişmiştir. Wuneut'lar: Hiç bir hakka sahip olmayan kölelerdi. İlk
wuneutler komşu kabilelerle yapılan savaşlarda elde edilen kadın ve
erkek esirlerdi. Daha sonraki yıllarda, bağımlı köylülerden efendilerine
başkaldıranlar ya da borçlanıpda borcunu ödeyemeyen köylüler wuneut
yapılmaya başlanmıştır. Feodal üretim tarzında temel üretici pşitli
sınıfı idi. Wuneutlar çalıştıkları topraklar üzerinde hiç bir hakka
sahip olmadıklarından, üretimin artması için maximum emek harcıyorlardı.
Ancak pşitli'ler çalıştıkları topraklarda azda olsa belli haklara
sahiptiler. Üretim artışından azda olsa çıkarları vardı. Bu nedenle
wuneutlar feodalizm geliştikçe pşıtlı sınıfına alındılar. Ancak bu süreç
1864'de tamamlanmamıştı.
Pşıtlı'ler:
Kısıtlı da olsa mülkiyet ve
aile haklarına sahip serflerdir. Bunlar ya kabile savaşlarında
topraklarına kendileriyle el konmuş köylüler veya wuneutluktan
pşıtlılığa geçenler, ya da yükümlülüklerini yerine getiremeyen, suç
işleyen hür köylülerden kaynaklanırdı.
Og'lar:
Serflikle hür köylülük arasında bir sınıfdır. Ogların sömürüsü, ürettikleri ürünün bir kısmına el konarak gerçekleşirdi.
Tlfekotller
Adıgeler
arasında en büyük sosyal sınıfı tlfekotller oluşturuyordu. Tlfekotl
sınıfı tarımla uğraşan özgür köylü sınıftı. Feodal beylere karşı
yükümlülükleri henüz zayıftı. Yarı-feodal kabilelerde tlfekotller,
feodal kabilelere kıyasla daha özgürdüler. Feodalizmin gelişme süreci
içerisinde tlfekotllerin az bir kısmı varlıklılar sınıfına tırmanmış ve
bazı varlıklı ve güçlü tlfekotl ailelerle, feodal beylerin feodal
kurumları sağlamlaştırma çabaları ile asiller alınmışlardır. Feodalizmin
geliştiği kabilelerde geri kalan çoğunluk tlfekotl yavaş yavaş
ataerkil-komünal dönemden kalan haklarını yitirerek feodal bağımlılık
altına girmişlerdir. İlk önceleri yükümlülükleri armağan biçiminde idi
ve periyodik değildi. Ancak sonraları periyodikleşmeye ve zorunlu olmaya
başladı. Adıgey'de köylü reformunun yapıldığı tarihte (1868) rant
toplayıcılık tam olarak oturmamıştı. Bu da Adıgey feodalizmini
tamamlayamadığını gösterir. Adıgey'de reform öncesi belli başlı üç tip
feodal rant vardı; angarya rantı, aynı rant ve çok az miktarda para
rantı vardı. En yaygın rant angarya rantı idi. Tlfekotller adetlere göre
en fazla üç gün asiller için çalışmak zorunda idi. Anti-feodal
mücadelenin, Çarlık Rusyası’na karşı yürütülen anti sömürgeci mücadele
ile özdeşleşmesi ve bağımsızlık mücadelesinin temelini tlfekotllerin
oluşturması, onların feodal beylere karşı konumunu güçlendirdi. Köylü
ayaklanmaları sonucu toplanan halk meclislerinde feodallerin haklarını
kısıtlayan kararlar bu direnişin meyvelerinin göstergesi idi.
