Üst köşede, 19.yüzyıldaki Şapsığ yöreleri görülüyor. 19. yüzyılda Şapsığ ve Natuhayların karışık olarak birarada yaşadığı Anapa ve Tsemez yöresi güneyde Pşad'a kadar Natuhay bölgesi olarak adlandırılır.. Şapsığe bölgesi Rus-Çerkes savaşlarından önce 16.000 km2 lik alanı ve kalabalık nüfusu ile Çerkesyadaki en geniş ve kalabalık bölgeydi. 19. yüzyılın başında aynı atadan gelen Goaye, Natkho, Netakho, Şhapate, Koble, Yemu, Goago ve Şevtokh adlı 8 kalabalık klandan ve bu klanlardan türemiş 900'e yakın kalabalık nüfuslu sülalelerden oluşan Şapsığlar, Rus-Çerkes savaşlarında nüfuslarının yarısını kaybetmiş, 360.000'den 178.000'e düşmüş ve bu nüfusun 169.000'i 13 Mart-17 haziran 1864 arasında zorla tehcir (sürgün) edilmiştir. Şapsığ soylarındanda geriye sadece 255 sülale kalmıştır, 600'den fazla sülale yok olmuştur.
Tehcir edilen Şapsığ nüfusunun en az 50.000'nin daha göç esnasında öldüğü bilinmektedir. Sağ kalan Şapsığların en az yarısı Balkanlara özellikle Bulgaristan ve Doğu Makedonya'ya iskan edildi. Bulgaristan ve Doğu Makedonya'dan 1878'de 2.kez tehcir edilen 90.000 Çerkesin 60.000'i Şapsığdı. Tehcir edilen bu Şapsığlar çoğunlukla Güney Marmara ve Ege bölgesi ile Ortadoğu, Rodos ve Kıbrıs'a iskan edildiler. 1864 göçüyle Anadolu'ya iskan edilen Şapsığlar çoğunlukla Orta ve Batı Karadeniz, Doğu Marmara, az olarakta iç Anadoluda Eskişehir, Konya, Ankara, Çorum, Yozgat illerine iskan edildiler. 1923'te güney Marmara bölgesinden tekrar tehcire uğrayan bir kısım Şapsığ Doğu Anadoluya sürgün edildi ve çoğunlukla Ahlat bölgesine iskan edildiler.
1878'den sonra Balkanlardan tehcir edilip Filistine yerleştirilen 30.000 Şapsığdan ve onlarca Şapsığ köyünden sadece bir tane kaldı, diğerleri yok oldu.O kalan son köy Kfar-Kama'dır.
Kıbrıs'a ve Rodos'a iskan edilen Şapsığlardan geriye sadece Mezarlıklar ve bazı yer adları kaldı.
Ege bölgesine yerleştirilen Şapsığların oluşturdukları köylerin 2/3'ü Birinci Dünya Savaşında bu köy erkeklerinin topluca askere alınmaları ve çoğunun sağ olarak geri dönememesi nedeniyle yok oldu. Örneğin Aydın ilinde Sökedeki 3 köy-Savuca, Özbey, Yeniköy, Aydın Söke Bağarasında 1 köy-Çerkesköy, Çine'de 1 köy-Çerkesköy, Koçarlı'da 1 köy-Sobuca Çerkesköy, Germencikte 1 köy-Neşetiye, Kuşadası'nda 1 köy-Davutlar, İncirliovada 1 köy-Beygürü, Sultahisarda 1 köy-Salavatlı, Yenipazarda 1 köy-Direcik. Bu köylerde bu gün ya hiç Çerkes yaşamamakta, yada sadece 1-2 aile kalmıştır.
İzmirin Tire ve Kemalpaşa ilçelerindeki Şapsığ köyleride aynı şekilde yokoldu.
1926'da Ege bölgesinde büyük bir kolera salgını olmuş, Büyük Menderes vadisinde yeralan köyleri ve dolayısı ile bu vadide yeralan Çerkes köyleride bu salgında büyük nüfus kaybettiler ayrıca. Sonuçta 1880'lerde Anadoluda iskan edilmiş Şapsığ nüfusu asgari nüfus artışı ile ortalama 150.000 civarındaydı. 40 yıl sonra 1920'lerde 11.000.000 nüfuslu Türkiyedeki tüm Adige nüfusu ortalama 600.000 idi ve bunun en az 200.000'i Şapsığ'dı.
Altta da Şapsığ Ulusal İlçesi (1924-1930) ve Şapsığ ilçesi (1940-1945).
Şapsığ Ulusal ilçesi (rayon) ilkin, sınırları ince kahverengi çizgilerle gösterilen üç adadan oluşuyordu. 1940'da statü ve ad değişikliği yapıldı, ulusal ilçe, Şapsığ ilçesi adını aldı, Tuapse'nin kuzeyinde bulunan ada (Psıbe ve Aguy-Şapsığ köyleri) ilçe sınırları dışına çıkarıldı. Geride, güneyde bulunan iki adayı (11 köyü) içine alan, sınırları kırmızı çizgi ile gösterilen ve merkezi Lazarevsk (Psışuape/Псыш1уапэ) beldesi olan yeni bir Şapsığ ilçesi (rayon) kuruldu. İlçenin adı, 1943'te, Lazarevsk'te alınan ve 1945'te Moskova'da onanan bir kararla Lazarevsk rayonu (ilçesi) oldu. Haritadaki kırmızı yıldızlar Adıgey ve Kıyıboyu Şapsığe'de bulunan şimdiki ana Şapsığ yerleşmelerini/ köylerini gösteriyor.
1940 yılında kuzeydeki ada rayondan çıkarıldı, rayonun adı da Şapsığ rayonu olarak değiştirildi. 1943’te, ilçe yönetimindeki Rus çoğunluğun oyuyla, rayon adının da değiştirilmesi kararı alındı ve karar Moskova’ya sunuldu, 1945’te ilçeye, Moskova tarafından Novorossiya adına yaraşır bir ad olarak Lazarevsk rayonu adı verildi. Lazarev, 1830’larda Çerkes kanı akıtmış olan Karadeniz Donanması’nın amirali idi.
Şapsığ Ulusal ilçesi (rayon) ilkin, sınırları ince kahverengi çizgilerle gösterilen üç adadan oluşuyordu. 1940'da statü ve ad değişikliği yapıldı, ulusal ilçe, Şapsığ ilçesi adını aldı, Tuapse'nin kuzeyinde bulunan ada (Psıbe ve Aguy-Şapsığ köyleri) ilçe sınırları dışına çıkarıldı. Geride, güneyde bulunan iki adayı (11 köyü) içine alan, sınırları kırmızı çizgi ile gösterilen ve merkezi Lazarevsk (Psışuape/Псыш1уапэ) beldesi olan yeni bir Şapsığ ilçesi (rayon) kuruldu. İlçenin adı, 1943'te, Lazarevsk'te alınan ve 1945'te Moskova'da onanan bir kararla Lazarevsk rayonu (ilçesi) oldu. Haritadaki kırmızı yıldızlar Adıgey ve Kıyıboyu Şapsığe'de bulunan şimdiki ana Şapsığ yerleşmelerini/ köylerini gösteriyor.
1940 yılında kuzeydeki ada rayondan çıkarıldı, rayonun adı da Şapsığ rayonu olarak değiştirildi. 1943’te, ilçe yönetimindeki Rus çoğunluğun oyuyla, rayon adının da değiştirilmesi kararı alındı ve karar Moskova’ya sunuldu, 1945’te ilçeye, Moskova tarafından Novorossiya adına yaraşır bir ad olarak Lazarevsk rayonu adı verildi. Lazarev, 1830’larda Çerkes kanı akıtmış olan Karadeniz Donanması’nın amirali idi.
Ayrıca 1864 yılı öncesinde Kbaada’da bir Abaza köyü var mıydı?
Genelde bazı Ubıhlarca da desteklenen Abhaz ve Abaza tezlerinde “1864 yılı öncesinde, bu yerde "Kbaada" ya da "Gubadu" adlı bir Abaza köyü vardı” denir. Ancak derinlemesine araştırıldığında farklı gerçekler çıkmaktadır.
Adıge yazar, tarihçi ve arkeolgu Tev Aslan'nın araştırmalarında "Atkuac (Iаткъуадж) ya da Eŝherıpş (Iэшъхьэрыпщ) – şimdiki Krasnaya Polyana (- Kızıl ya da Güzel Çayır-) denen yerde bulunan eski bir Adıge köyünün adı. Köyde 200 kadar aile yaşıyordu. Köylüler Kudeps Irmağı (ḰKudeps psıĥo / Кудэпс псыхъо) kıyısında oturuyorlardı, bağımsız idiler) (ŝhefitığex/ шъхьафитыгъэх). Köydeki łeko ĺeş (лIэкъо лъэш/ soylu) ailesinin sülale adı Arte idi. Bu köy halkının Şapsığ, Şapsığ-Ubıh karışık yada Adigece konuşan Ubıhlardan olduğu konusunda bir tartışma vardır sadece. Çünki köy halkının Adigece konuştuğu kesindir. Ayrıca bu köy halkı kimse inanmak istemesede günümüzdeki Adler şehri yakınında olan1878'e kadar varlığını korumuş, Mzımta (Adigece Mezmıtha) ırmağına komşu Psakho vadisinde bulunan Şapsığ Tleşu köyü ile sıkı bir bağa sahipti. Tleşu köyü 1878'de Psezuapse'ye göç ettirilmiş ve 56 hane 200 nüfuslu halkı Psışui vadisindeki Thağapş köyüne iskan edilmiştir.
Adıge yazar, tarihçi ve arkeolgu Tev Aslan'nın araştırmalarında "Atkuac (Iаткъуадж) ya da Eŝherıpş (Iэшъхьэрыпщ) – şimdiki Krasnaya Polyana (- Kızıl ya da Güzel Çayır-) denen yerde bulunan eski bir Adıge köyünün adı. Köyde 200 kadar aile yaşıyordu. Köylüler Kudeps Irmağı (ḰKudeps psıĥo / Кудэпс псыхъо) kıyısında oturuyorlardı, bağımsız idiler) (ŝhefitığex/ шъхьафитыгъэх). Köydeki łeko ĺeş (лIэкъо лъэш/ soylu) ailesinin sülale adı Arte idi. Bu köy halkının Şapsığ, Şapsığ-Ubıh karışık yada Adigece konuşan Ubıhlardan olduğu konusunda bir tartışma vardır sadece. Çünki köy halkının Adigece konuştuğu kesindir. Ayrıca bu köy halkı kimse inanmak istemesede günümüzdeki Adler şehri yakınında olan1878'e kadar varlığını korumuş, Mzımta (Adigece Mezmıtha) ırmağına komşu Psakho vadisinde bulunan Şapsığ Tleşu köyü ile sıkı bir bağa sahipti. Tleşu köyü 1878'de Psezuapse'ye göç ettirilmiş ve 56 hane 200 nüfuslu halkı Psışui vadisindeki Thağapş köyüne iskan edilmiştir.
