Çerkes sözcüklerinin diliyle eski Kafkas - Hitit ilişkilerini kurabilmek… Pek çok Adığe sözcüğünün kök ve ifadelerinin ne anlama geldiklerini anlayabilmek için örnek sözcüklerin etimolojik anlamlarını, kök ve gövde farklılıklarını tanımlayarak açıklamalar yoluyla
Kafkas - Hitit dil ilişkisini kurarak uzak Kafkas tarihini şimdileştirebilmek bir yöntem. Kuzey Kafkasya’da Maykop, Anadolu’da Alaca höyük ortak karakteristik özellikleri M.Ö. 3. bin yılda Hattuşşa’da ki Hititlerin çağdaşı aynı kültürün öncüleri Kuzey Kafkasya’da yaşayan Maykop yerleşikleriydiler. Uzun yüzyıllar içerisinde geniş bir coğrafyaya yayılmışlardı. Hititler Anadolu’ya girip Hattuşşa’yı oluşturduklarında bu topraklarda uygarlıklar geliştirmişlerdi. Her uygarlık insanlığa karşı sorumluluk duyar. Coğrafyanın, toprağın, kültürlerin yaşadığı sorunlara kayıtsız kalmaz. Eski Yunan, eski Roma, Mezopotamya, Mısır, Anadolu, Kafkasya, Çin uygarlıklarının gelişimi, sosyoekonomik, kültürel yanları yaşanmışlıkların tanımlanması yöntemidir sözcüklerin dili. Biliniyor! Dil insanda önemli bir olgu. Canlı bir organizma… Ve aynı zamanda bir üretimdir. Sürekli değişmektedir o. Değişen her dil konuşulduğu coğrafyada üretim ilişkileriyle şekilleniyor. Tarihi diller kapalı bir kutu gibidir. Üzeri sanki bir yorganla örtülüdür. Bu yorgan aralanınca pek çok konuda pek çok bilgi görülecektir. Dilin tarihi insanın bilgisinin, insanın bilgisinin tarihi de dilin tarihidir. İkisi de uzak geçmişe dayanmakta. Hititlerin, uzak Anadolu uygarlıklarını başlatan ve o uygarlıkları büyütüp şekillendirenler oldukları bilinmektedir. Hitit kültürünün, inançlarının, dillerinin, Kuzey Kafkas inançlarıyla, kültürleriyle, dilleriyle ortak ilişkisi vardır. Bu ilişki esasen arkeolojik buluntularla elde edilen yeraltı kalıtlarla pekiştirildiğinde bilimsel yan çoğaltılacaktır. Tarihte dil ve sözcükler arkeolojinin yaptığını yapmıyor ancak arkeolojinin girmediği alanları sözcükler dolduruyor. Bu yeterince bilimsel olmaya yetmese de. Arkeolojinin girmediği yerleri dolduran sözcükler bizlere yüzde yüz bilimsel doğruları vermemekle birlikte insana ve tarihe bir besleyici destek sunmakta, bir perspektif yaratmaktadır. Tarihsel Hitit - Kafkas ortak ilişkisi esas olarak Kuzey Kafkas Maykop Kurganlarında elde edilen mezar buluntularıyla, Anadolu Hitit yerleşim alanlarından elde dilen buluntular karşılaştırıldığında sonuçlardan ilginç benzerliklerle iki kültürün arasındaki yakınlık görülecektir. Bu yakınlığı sözcüklerin diliyle kurmak pek ala mümkün.
Çiviyazıları yayınlarından çıkan Ali Çürey’in; Sözcüklerin Tanıklığında Çerkes Tarihi adlı çalışması, bu alanda ve bu anlamda Kafkas tarihinde şimdiye kadar tekrarı olmayan bir ilk çalışmadır. Kafkasya kültürlerinin Anadolu’daki kadim kültürler olan Hititlerin dilleri ve kültürleriyle ilişkisini, Adığe dillerindeki sözcüklerin ne anlama geldiklerini, neleri ifade ettiklerini, Kafkas kökenli halkların Anadolu halklarıyla ilişkileri Çerkesleri hep ilgilendirmiş hatta heyecanlandırmıştır. İki kültür yani Hitit - Kafkas kültürü ve diliyle inançları arasındaki yakınlık; Adığe - Wubıh, Abhaz dilindeki sözcüklerin tanıklığıyla şaşırtıcı sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Kafkasyalıların Hititlerle olan bağını, Adığe dilinin içerisindeki Hititçe sözcüklerden Adığelere bakışı anlamak Kafkas tarihini ve Çerkesleri anlamaktır.
Hattilerin - Hititlerin Kafkasya’dan Anadolu’ya geldiklerini çeşitli kaynaklardan yaralanarak anlayabiliyoruz. Pek çok uzmanın ortak görüşleri de Hititlerin Kafkasya’dan Anadolu’ya geldikleridir. Değişik kaynaklara başvurulduğunda da bu görülmektedir. Hitit kültürünün şekillendiği Anadolu topraklarındaki yaşamları ve onların dilleriyle Kuzey Kafkas halklarından Adığe, Abhaz, Vubıh kökenli halkların dilleri arasındaki yakınlık, aynılık ilişkisi öteden beri bilinmekte ve dillendirilmektedir. Anadolulu Hititlerin hem kültürleri hem inançları Kafkas Adığelerinin dilleri, inançları ve kültürleri arasında derin bir bağ vardır. Ayrıca o dönemde Hititlerle Kafkas halkları arasında önemli oranda ticari ilişkilerde vardı. Sözcüklerin Tanıklığında Çerkes Tarihi adlı kitabında Ali Çürey, Hititlerle ilgili olarak; “Hitit kültürünün en çok toplandığı bölge Kızılırmak kıvrımıdır. Burada bulunmuş eserlerle Kafkasya’nın kuzeyinde özellikle Maykop’ta ortaya çıkarılan eserler arasında açık benzerlikler vardır. Ayrıca Maykop bölgesinde bulunmuş olan kamalarla Alacahöyük’teki altın saplı kamanın süslerinin aynı olması iki kültürün, yani Anadolu Kafkasya Kültürlerinin ortak özelliğini açıkça ortaya koymaktadır. Bundan başka Hititlerin ikinci hükümdarı Anitaş’ın yaptırdığı zafer anıtında büyük dağlar tanrısı yıldırım tanrısını kutsamasını da dikkate almak gerekir. Çünkü Maykop vazosunda özellikle büyük sıradağ resminin bulunduğu gibi, Kafkasya’da en çok korkulan tanrı, yıldırım tanrısıdır. ŞIBLE! Anadolu kültürünün, Mezopotamya kültürü ile de bağlantılı olduğu kuşkusuzdur. Maykop Vazosu, Kafkasya ile Mezopotamya ülkeleri Arkaik bir bütün oluşturmuş oluyor”demektedir. Hitit, Kafkas dilleri arasındaki bağı ispatlamaya yönelik ise: “Kafkasyalılarla Hitit, Urartu, Huri, Babil Kasları ve Hiksosların birbirine yakın oldukları ve hepsinin de Yefedik bir grup oluşturdukları sonucuna varılabilir ” diyor.
Bu ve benzer yakınlaşmaları sorgulamaya yönelik yapılan tüm çalışmalarda Adığece-Hititçe sözcüklerin diliyle Kafkas-Hitit ilişkisini kurmakla pek çok Adığece sözcüğün ne anlama geldiklerini örnek sözcüklerin etimolojik anlamlarını, kök, gövde farklılıklarıyla tanımlayarak açıklamalar gelecekte de derinleştirilerek sürdürülecektir.
