Şimdi sizlere çeşitli güvenilir kaynaklardan derlediğim, halk arasında kullanılagelen bazı örnekleri ile yazım hatalarımızı doğru ve yanlışları ile örneklendirmeye çalışacağım.
Kendimizi ilgilendiren kısmına baktığımızda Çerkesce olan kelimeleri Türkçe söylemeye kalkınca Çerkesceden de Türkçeden de ayrı bir dil yaratıyoruz aslında. Bir Çerkesce(Adıgebze) kelimenin varsa, ya Türkçesini söylemek yada Çerkesce nasıl söyleniyor ise ona bağlı kalarak söylemek gerekir.
Burada yapılan önemli hatalardan biride orijinal Çerkesce “özel” isimlerin gerçek anlamını vermeyecek şekilde Türkçeleştirilmesi hatasıdır.Özel isimler bir dile veya alfabesine uygun hale getirilebilir ancak o dilde farklı anlam yüklenemez.(Adıgebze özel bir isim olan “Pşı” unvanının “Bey/Prens” olarak çevrilmesi gibi.Türkçe Pışı olarak söylenebilirdi oysa.)
Bu ve bunun gibi önemli hataları Çerkes olan-olmayan, bilgilisinden bilgisizine,dilini bilenden bilmeyenine kadar çoğu kişi yapmaktadır.Hatta bir yazı içinde bir yerinde doğru başka yerinde yanlış yazımlar bile olabilmektedir.Şimdi bu konuda yapılan hataları birkaç temel örnekler ile açıklamaya çalışalım.
Yanlış * Doğru
1.Adige Cerkes-* Adıge/Adığa
2.Adigece/Adığece/Adıgece * Cerkesce-Adığabze/Adıgebze
3.Adıgebze-Kabardeyıbze * Adıgebze(Batı lehçesi-Doğu lehçesi)
4.Çerkez * Çerkes
5.Kabartay * Kabardey
6.Kemguy/Kemırguey/Temirgoy * Çemguy
7.Abadzeh/Abzeh * Abdzax
8.Besney/Besni * Besleney
9.Abazin * Abaza
10.Oshet-Osetin * Oset
11.Habze/Çerkes Adeti * Adıge Xabze
12.Kase/Khase * Xase
13.Heku * Xeku
14.Adıge Cumhuriyeti * Adıgey
15.Karaçay-Çerkessk Cumhuriyeti * Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti
16.Karaçay Çerkesya Cumhuriyeti * Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti
17.Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti * Kabardey-Balkar Cumhuriyeti
18.Kabardin Balkar Cumhuriyeti * Kabardey-Balkar Cumhuriyet
19.Çerkezistan * Çerkesya
20.Rusya * Rusya Federasyonu
21.Zaur Tutov(isim) * Tut Zaur
22.Cankat,Canset * Jankat,Janset
23.Setenay * Setanay/Sateney
24.Soylu * Work/Vork
25.Bey,Prens * Pşı/Pışı
26.Ayıp * Haynape
27.Çeçen(Dans olarak) * Şeşen/Mezdeug (Çeçen adında bir dans yoktur)
28.Kazaska * Lezginka
29.Kafkasya,Kafkasyalı * Kafkas, Kafkaslı
30.Osetya * Kuzey Osetya-Güney Osetya
AÇIKLAMALARIM(Eleştiriye açıktır)
1. “Adige” gerek Adığabze/Adıgebze okunuşta, gerekse Kiril esaslı Adıgey ve Kabardey alfabelerinde bu şekliyle kullanılmaz.
Anavatanda her iki lehçede de “ адыгэ-adıge” olarak yazılmaktadır.Bunun yanında Ğ harfinin Adıge alfabesinde karşılığı olmasına rağmen Adıge yazımlarında genelde kullanılmaz, sadece okunuşlarda Ğ’ye yakın ses çıkar,buna konuşma ağzı desek daha doğru olur.Dolayısıyla Adığa ve Adıge doğru olan yazımlardır.
2. Adige yazımı zaten hatalı olduğundan burada Adigece teriminden değil de normalde doğru sanılan “Adıgece/Adığece” nin yanlışlığına değinmemiz lazım.
Adıgeler Türkçeye Türkubze değil Tırkubze derler.İngilizler Turkish derler.Yani herkes kendi dil yapısına göre orijinal adları bile değiştirerek isimlendirirler.
Peki! “Adıge” Adığabze bir isim olduğuna göre nasıl Türkçesi Adıgece/Adığece olabiliyor? Adığabze bir isime “ce” Türkçe eki nasıl konulabilir? Doğrusu Adıge adının Türkçesi olan Çerkes adı ve bu ada göre Adığabzenin Türkçesi “Çerkesce”dir.
3.Adığabze diye tek bir dil vardır ancak, bu dil tüm Adıge lehçelerinin ortak adıdır.Adıgey lehçesi ile Kabardey lehçesi bu dilin lehçeleridir, tek başına ayrı bir dil değildirler.En doğru tanımla bunlar Adığabzenin Doğu-Batı lehçeleridir.
4.Çerkez terimi Türk Dil Kurumunun bir hatasından ibarettir. Çoğu Türkçe ansiklopedi bu hatadan dönmüş olsa da aynı hata birçok yerde devam etmekte.
Hatanın kaynağı muhtemelen Osmanlı dönemi kayıtlarında görülen Çerkezistan adlandırmasıdır. Oysa Çerkes adı Türkçeye Rusça olan “Cherkess” adından geçmedir.Türkçe’de “CH” Ç diye okunur ama “s” harfi “z” diye okunmaz.
5. Kabartay adı Batı Adıgeleri ve Abazaların telaffuzudur. Kabardeyler kendilerine Kabartay demezler.Dolayısıyla kendilerine verdikleri adı aynı haliyle kabul etmek en doğru olandır.
6.Çemguy harici diğer adlandırmalar diğer Adıge kabilelerinin ve Rusların telaffuzlarıdır.
7.Kabardey Adıgeleri Abdzaxlara Abadzeh derler. Bu kabilenin kendine verdiği ad ise Abdzax’tır.
H harfinin Kiril esaslı Adıge alfabesinde karşılığı vardır.Buna rağmen nasıl oluyor da Kiril deki X harfi H diye okunabiliyor? Bu nedenle Abzeh’te yanlıştır.
8. Besney/Besni de diğer Adıge kabilelerinin adlandırmalarıdır.Doğrusu Besleney’dir.
9. Abazin Rusça bir adlandırmadır.Adıgeler Abadze derler.Doğrusu kendi dillerinde ki hali olan Abaza’dır.
11. Habze X harfinin Abzeh de olduğu gibi zorlama bir versiyonudur. Kiril esaslı Adıge alfabesinde H harfi bulunmasına rağmen nedense çevirilerde Abzeh veya Habze diye hatalı çeviriler yapılmaya devam ediyor.Habzenin Adıgabze’deki anlamına değinmiyoruz bile.
14. Adıge Cumhuriyeti hatalı bir yazımdır. Bazı sitelerde nedense bu hata çok yapılıyor.Tek bir Adıge Cumhuriyeti yok.Adıge Cumhuriyetleri vardır.
19. Türkçe Çerkezistan adı diğer dillerde kullanılan Circassia,Cherkessia gibi adlandırmaların hiçbiri ile uyumlu bir çeviri değildir.
Doğrusu bu çevirilerle uyumlu olan Türkçe Çerkesya adlandırmasıdır.Türkiye Türkistan olarak anılmadığı gibi.
20. Rusya Federatif bir devlettir.Sadece Rusya şeklinde anılması yanlış.İngiltere Krallığı,Türkiye Cumhuriyeti gibi doğru tanım Rusya Federasyonu’dur.
21. Zaur Tutov gibi isimler Rusça etkisinde şekillenmiş isimlerdir(ov,ev takıları ile).Bu durum doğru gibi görünse de biz Adıgeler orijinal ve Adıge diline ait haline sadık kalmak durumundayız.Adıge dilinde sülale adı başa gelecek şekilde doğru olanı Tut Zaur’dur.
22. Adıge alfabesinde C harfinin karşılığı olmasına, hatta J harfinin Türkçede de bir harf olmasına rağmen böyle hatalı telaffuzlar yapılabiliyor.
23. Setenay adının orijinali bu şekilde değildir.Orijinali kullanılsa sanırım bu adın Türkçe olduğunu kimse ağzına alamazdı.
24 -25. Work ve Pşı makamları Xabze ve kabile adları gibi özel isimlerdir.Bu isimlerin tek kelime ile ifade edilecek bir anlamları Türkçe veya başka dillerde yoktur.
Hiçbir karşılığı yoktur, hele hele prens gibi sıfatlara karşılık gelemezler.Bu Adıge kültürü ve yaşantısına özgü adlandırmalardır.Zaten çoğu tarihi kaynakta Prens ve Bey gibi özelliklere sahip olmadıkları gezginler tarafından bile şaşkınlıkla müşahede edilmiştir.
26. Haynape kavramı Türkçe “Ayıp” kavramıyla eşleştiriliyor. Bu da çok anlamsız bir yakıştırmadır ve Türk kültüründe ayıp kavramının Adıgelerin Haynape kültüründe olduğu gibi bir ağır yaptırımı da yoktur.Dolayısıyla Xabze ne ise Haynape de o oranda Adıgelere özgü bir kavramdır.
27. Diaspora da oynanan ve Çeçen adı verilen dans Türkiye harici hiçbir ülkede bu ad ile adlandırılmaz.Çeçen denilen bu dansın temelinde Adige motifleri(Mezdeug,Şeşen) içermesi yanında Lezginkadan esinlenilmiş bazı hareketler de vardır.Yani ne salt Şeşen gibidir, ne Mezdeug nede Çeçenlerin oynadığı Lezginka gibidir.
Zaten Çeçenlerin adına Çeçen dedikleri bir oyunları da yoktur.Çünkü Çeçen adı zaten Rusça bir addır.Çeçenler kendilerine Noxçi derler, Çeçen demezler.
28. Lezginka artık Kafkasya’da ve Rusya’da yer etmiş bir addır.Popülaritesi en yüksek ve kullanılan adlandırma budur.
29. Kafkasya veya Kafkasyalı bir tabir hiçbir dilde,literatürde mevcut değildir.Caucasia,Caucassian gibi bir kelime yoktur.Bu isimler Türki kaynaklarda hayali bir vatan olarak ögsterilmenin yanında, sadece Kavkaz(Kafkas) bölgesinin Türkçe versiyonu şeklinde adlandırılır ki; başka hiçbir dilde böyle bir yer,devlet ismi gibi bir tanım mevcut değildir.Caucasus- Kafkas sıradağlarını gösteren bir adlandırmadan ibarettir.
