ÇERKES TARİH SIRALAMASI

M.Ö. 1.yy. Abhazya kıyılarındaki Sohum(Diyoskurya) ve Pitsunda şehirleri önemli kültür ve ticaret merkezleri haline geldi.
M.Ö. 1.yy. İlk Alan köyleri kuruldu.
M.Ö. 1.yy. Yunan gezgini Strabon "Cercetea" adı altında Çerkeslerden söz etti.
M.Ö. 1.yy. Yunanlar, Karadeniz kıyılarını terk ettiler.
M.Ö. 2.yy. Korinth'li gezgin Skylax, Çerkesler için "KERKET" tanımını kullandı.
M.Ö. 3.yy. Sarmatlar, Kafkas dağlarına sığındılar.
M.Ö. 5.yy. Anapa merkez olmak üzere Sind Devleti kuruldu.
M.Ö. 5.yy. Sohum(Dioscurias) ve Pitsunda'ya Yunan kolonileri yerleştirildi.
M.Ö. 5.yy. Yunan gezgini Heredotos "SUCHA" tanımını kullanarak Adigeler'den söz etti.
M.Ö. 63 Romalılar, Abhazya'nın güney bölümünde hakimiyet sağladılar.
M.Ö. 65 Kuzey Kafkasya'ya giren Roma ordusu Dağıstan'da bozguna uğrayarak geri çekildi.
M.Ö. 66 Roma İmparatoru Pompe, Güney Kafkasya'yı işgal etti.
M.Ö. 114 Roma İmparatoru Trayan, Ermenistan'ı istila etti.Sonraki İmparator Vespasiyen, Kuzey Kafkasyalılara karşı müdafa amacı ile kaleler inşa ettirdi.
M.Ö. 302 Gürcistan Hükümdarı Sürmag, ülkesinde baş gösteren Eristav isyanlarını bastırabilmek amacı ile Asetinler'den yardım istedi.
M.Ö. 400 Sind Devleti, Bosfor İmparatorluğu tarafından yıkıldı.
M.Ö. 480 Bosfor İmparatorluğu kuruldu.
M.Ö. 500 Sindler toprağı sabanla sürmeye başladı.
M.Ö. 600 Dağıstan'a saldıran Persler geri püskürtüldü.
M.Ö. 700 Gagra kentine Grek kolonileri yerleştirildi.
M.Ö. 900 Tarım araçlarının yapımında demir kullanıldı.
M.Ö. 1000 Demir devri başladı.
M.Ö. 1180 Hati Devleti yıkılıdı.
M.Ö. 1200 Kafkasyalılar, Hitit'lerin yanında Mısırlılara karşı savaştılar.
M.Ö. 1200 Yeni Hatiler dönemi.
M.Ö. 1200 Kafkasyalılar, Hitit'lerin yanında Mısırlılara karşı savaştılar.
M.Ö. 1200 Kuban Bronz kültürü.
M.Ö. 1500 Gimri Devleti, İskitler'in darbeleri sonucu yıkıldı.
M.Ö. 1800 Bronz devri. Koyun ve atların evcilleştirilerek hayvancılığa geçilmesi.
M.Ö. 2000 Kilden kalıplar kullanılarak bakır aletler yapıldı.
M.Ö. 2000 Eski Hatiler dönemi. Hatiler Devletleşti.
M.Ö. 2000 Kimmer İmparatorluğu dönemi.
M.Ö. 2000 Diyoskurya'da(Sohum) para bastırıldı.
M.Ö. 2600 Fenikeliler, Karadenizi dolaşarak "Askhenaz Denizi"(Kafkasyalılar Denizi) olarak adlandırdılar.
M.Ö. 3000 Dışa yayılma hareketleri başladı.
M.Ö. 3000 Proto Hatiler dönemi.
M.Ö. 3000 Seramik yapımı ve avcılık başladı.
M.Ö. 3000 Maden işlendi.
M.Ö. 3000 Miyekuape uygarlığı dönemi.
M.Ö. 3000 Abhazya'da Tunç kullanıldı.
M.Ö. 5000 El Sanatları ürünlerinin yapımı başladı.
M.Ö. 6000 Tarım ekonomisinin Kafkasya'ya girişi.
III- IV. yy. Abhazya kıyısındaki Sohum(Diyoskurya) şehri Romalılar tarafından ele geçirilerek adı Sebastopolis olarak değiştirildi.
IV - XIV. yy. Adigelerde feodalizmin tedricen oluşması süreci.
IV. yy. Sassaniler Gürcistan'a girdi.
IV. yy. Hıristiyan dininin Kafkasya'da yayılmaya başlaması.
IX. yy. Abhazya Krallığı, Laz Krallığı'nı da içine alacak şekilde genişledi.
IX. yy. Abhaz krallığının Laz krallığını içine alacak şekilde genişlemesi.
V. yy. Abhazlar, Pers sahi Anusirva ile ittifak ederek Bizans'a karşı savaştılar.
V. yy. Adigelerin ataları olan Sind'lerin Gorgippa kenti başkent olmak üzere Cite Devleti kurmaları.
VI. yy. Zix'lerin(Ubıhlar) önderliğinde, Karadeniz kıyısında federe bir devlet kuruldu.
VI. yy. Abhazya'nın Bizans'a bağlanması.
VII. yy. Klasik eski çağda adi Pagry olan bugünkü Gagra kentinin Grekler tarafından kurulması.
VIII. yy. Abhaz Krallığı sınırlarını Mingrel ve Kartveli topraklarına kadar genişletti.
IX. yy. Hazarlar'ın Kırım valisi Bolan Museviliği kabul etti.
X. yy. Tek dil konuşan Adige halkının oluşması.
XIII-VV. yy. Katolik mezhebinin Kafkasya'ya yayılması.
XVIII. yy. Abhazya'nın üçe bölünmesi. Abhazya'da iç savaşın başlaması.
746 II. Ansabadze Lewan'in Abhaz-Gürcü krallığını kurması.
780 Abhaz lideri II. Tatas'in Bizans'dan ayrılarak Abhaz krallığını yeniden kurması.
25.3.1382 Mısır Çerkes Memluk Devleti kuruldu.
15.04.1395 Adıgelerin Terek ırmağı kıyısında Timur'a karşı savaşması
1396 Timur'un Kafkasya'yı tamamen yakıp yıkması
08.06.1438 Mısır Çerkes Sultanlarından Sultan Barsbay'ın ölümü
1439 Abhazya mutlak suretle Bağımsızlığını ilan etti.
1459 Osmanlı'nın, Abhazya'da İslamiyeti yayma girişimleri başladı.
1467 Kırım Hanı Nur-Devlet Han kendisine karşı ayaklanan kardeşi Mengi-Giray Han'a yenilerek Abhazya'ya sığındı.
1475 Osmanlı İmparatorluğu Kırım'ı işgal etti.
21.09.1492 Çerkes Memlukları Sultanı Kayıtbi öldü.
24.08.1517 Osmanlı İmparatorluğu ve Çerkes Memlukları arasında Mercidabık savaşı çıktı. Çerkes Komutan Gavguru öldü.
22.01.1517 Mısır Osmanlılar tarafından zapt edildi. Mısır Çerkes Sultanlığının yıkılışı.
1545 Kaplan Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.
1552 Kazan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.
1556 Astrahan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.
1557 Kırım'a karşı Büyük Kabartey-Rusya ittifakı.
31.08.1561 Kaberdey prensi Temiyruko'nun kızı Gosenay'in Çar IV. Ivan ile politik evlilik yapması. Maria Temijukovona adıyla *vaftiz edilerek Moskova'da Çariçe oldu.
06.09.1570 Prenses Goşenay(Maria) oğluyla beraber zehirlenerek öldürüldü.
1570 Devlet Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.
1571 Prenses Goşenay'ın kardeşi Michail Temiyruk Çar İvan'ın emri ile öldürüldü.
1578 Ruslar tarafından Sunc nehri üzerine bir kale kuruldu.
1588 Ruslar tarafından Terek nehri üzerine bir kale kuruldu.
1725 - 1728 Abhazların Osmanlı egemenliğine karsı ayaklanmalarını
1732 Rus birlikleri Çeçen topraklarına girdi.
01.09.1739 Belgrad antlaşmasıyla Büyük ve Küçük Kabardey Bölgelerinin Rusya ve Osmanlıdan bağımsız olduğu kabul edildi.
28.5.1745 Kuzey Kafkasyalı Mültecilerin müttefikler tarafından zorla sovyetlere teslim edilmesi Drau Faciası
1778 Osmanlı imp. kıyı Adigelerine ilgi duymaya başlaması
1785 Uşurma(İmam Mansur) liderliğinde 6 yıl sürecek Çeçenistan'da Ruslarla savaş başladı. 24.3.1789 Rusların Anapa'ya *saldırısı.
30.09.1790 Kuzey Kafkasya'ya yardım için gönderilen Osmanlı Komutanı Battal Paşa Rusya'ya iltica etti.
1791 Lider Uşurma (İmam Mansur), Anapa'da Ruslar tarafından tutsak edildi. Binlerce Çeçen ve Çerkes Türkler'e sığındı.
13.04.1794 Kafkas Lideri İmam Mansur Ruslar tarafından zindanda öldürüldü.
1801 Doğu Türkistan'ın Rusya'ya katılmasıyla Kafkasya büyük önem taşımaya başladı.
Çeçenler'in Rus yayılmacılığını önlediği ve tehlike arzettiği telaffuz edilmeye başlandı.
1810 İnguş yöresi Ruslar tarafından işgal edildi.
01.03.1811 Kavalı Mehmet Paşa'nın Kahire'de Hile ile Çerkes beylerini öldürtmesi.
1818 Ruslar Çeçen topraklarında askeri anlamda yerleşim birimleri kurmaya başlayıp, Groznaya Kalesi'ni inşa ettiler.
14.09.1829 Edirne antlaşmasıyla Kafkasların Osmanlı Devleti tarafından Rus egemenlik alanına bırakılması
1830 Gazi Muhammed yani Gazi Molla Müslümanlar'ın imamı ilan edildi. İmam bütün Kafkasya uluslarına "cihad" çağrısı yaptı.
08.09.1830 Moğolların Ruslara karşı savaşlarında Adıgelerin Moğollara yardım etmesi
1832 Cihad sırasında Gazi Muhammad Gimri köyünde Ruslar tarafından öldürüldü.
17.10.1832 İmam Gazi Muhammed'in Gimi'de Rus güçleriyle savaşarak ölümü
1834 Gazi Muhammed'in yerine geçen Hamza Bey Hunzak'ta vuruldu. İmam Şamil devlet başkanı seçildi.
09.06.1834 İngiliz diplomat Davit Urguhart 'ın çabalarıyla Adıge kabilelerinin bir toplantısının Anapa'da gerçekleştirilmesi.
12.06.1838 Rusların Dağıstan'da Ahul - Goh köyünü kuşatması
1840 Kafkasyalılar Karadeniz kıyısında kuvvetlerini yeniden birleştirip Ruslara karşı harekete geçtiler.
12.2.1840 Büyük Çerkes Saldırısı ve Bahar zaferi
15.01.1840 Çerkeslerin Abın Kalesini Ruslardan Geri Almaları
1842 İmam Şamil'in ilk kez naibi Hacı Muhammed'i Abedzeh'lere göndermesi.
1843 İmam Şamil Ruslar'a karşı büyük başarı kazandı ve Ruslar'a yenilgiyi kabul ettirdi.
10.06.1844 Negume Şora Beçmırze'nın Ölümü
16.07.1845 İşgalci Ruslarla Kafkasya'lılar arasında Dargo Muharebesi
1849 İmam Şamil'in ordusu dağlık bölgenin batısında sıkıştırıldı.
01.01.1851 Nalçikte ilk Çerkes Okulu açıldı.
24.04.1854 Hacı Murat'ın Ruslarla savaşarak ölmesi
15.06.1857 Abın'de Şapsığların düzenlediği kurultaya katılan 60 thamade Ruslarla savaşa devam kararı aldılar.
1859 Şamil Kafkasya genel valisi General Baryatinski tarafından teslim alındı. Dağıstan ve Çeçenistan, Ruslar'ın eline geçti.
06.09.1859 İmam Şamil Gunib'de Rus Ordusuna teslim olmak zorunda kaldı.
1860 - 1861 Kabardey nüfusunun 1/8'inin Osmanlı topraklarına gitmesi.
21.05.1864 Çarlık Rusya'sının Çerkeslerin son direnişini kırması.
Haziran 1864 Ağustos Osmanlı topraklarına göç eden Adigelerin sayısı 400.000 'e ulaşması
Eylül Samsun'a çıkan Adigelerden yasayanların sayısı 60.000 ölüler ise 70.000 Mart 1864 Subeşkh nehrinde 100'e yakın savaşçı *teslim olmalarına rağmen öldürülür.
Mayıs 1864 Sürülen Çerkeslerden boşalan yerlere Azof'dan getirilen Kazakların yerleştirilmesi.
Şubat 1864 Trabzon'a giden Çerkes göçmenlerin sayısı 10.000'i bulur. Bunların 3000'i ölür.
04.02.1871 İmam Şamil Medine'de öldü.
29.01.1890 Tunuslu Hayrettin Paşa(Tleş) İstanbul'da öldü.
08.04.1901 İmam Şamil'in Kuban'daki Naibi Muhammed Emin Türkiye'de öldü.
01.04.1906 Kafkasyalı (Oset) şair, yazar ve düşünür Kosta Heteghatı'nın ölümü
28.12.1912 Ünlü yazar Ahmet Mithat Efendi'nin (Hağur) ölümü
30.10.1916 İstanbul'da Çerkes Teavün Cemiyeti'nin eski başkanlarından Ahmet Cavit Therhet Paşa öldü.
27.02.1917 Rus çarlığının çöküşü ve Çar II. Nikola'nın tahttan indirilmesi.
Mayıs 1917 Kuzey Kafkasya Dağlı Halkları Birliği Merkez Yürütme Kurulunun (Yerel Hükümetin) seçilmesi
11.05.1918 Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin Bağımsızlığını ilan etmesi.
1918 İstanbul'da "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti" nin kurulması.
06.03.1920 Yazar Ömer Seyfettin (Hatko) öldü.
04.03.1921 Abhazya Cumhuriyeti kuruldu.
01.09.1921 Kabardey Özerk Bölgesi Kuruldu.
02.01.1922 Karaçay - Çerkes Özerk Bölgesinin Kuruluşu
16.01.1922 Balkar Özerk Bölgesinin Kabardey Özerk Bölgesine eklenmesi.
08.03.1922 Yazar Hadağale Asker'in doğumu
14.04.1922 Adıge Tarihçi Met Çunatuko İzzet öldü.
20.04.1922 Güney Osetya Özerk Bölgesi kuruldu.
27.07.1922 Kafkasya'nın batısında Adıge Özerk Bölgesi kuruldu.
05.09.1923 «Çerkes Teavün Cemiyeti» ve «Çerkes Özel Örnek Okulu» kapatıldı.
18.12.1923 Gönen Çerkeslerinin Güney doğu Anadolu'ya sürülmeleri.
01.04.1923 İlk Adigey Özerk Bölgesi yasasının hazırlanması.
02.05.1923 Batı Anadolu'dan Çerkes Köylerinin sürgünü
12.05.1923 Gönen - Manyas Adıgelerinin sürgün edilmesi.
07.07.1925 Kuzey Osetya Özerk Bölgesi Kuruldu.
02.07.1927 Çerkes ressam Avni Lifij'in İstanbul'da ölümü.
19.01.1931 Yazar Fetgerey Şöenü öldü.
30.08.1935 Ressam Namık İsmail Big'in Ölümü.
1936 Çeçen İnguş Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
04.03.1936 Mısır Çerkes Kardeşler Cemiyeti Başkanı Abdülhamit Huştoko'nun Ölümü.
05.12.1936 Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti kuruldu.
05.12.1936 Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyet oldu.
24.03.1941 Prof. Aziz Meker İstanbul'da öldü.
22.06.1941 Nazi Almanya'sı birliklerinin Kafkasya'ya girişi
15.09.1941 Adıge ozan Şocentsuk Aliy Naziler tarafından öldürüldü.
1944 Cumhuriyet dağıtıldı ve toprakları Sovyetler Birliği'nin Grozni Bölgesi'ne bağlandı. Bütün halkı Orta Asya ve Sibirya'ya sürüldü.
09.02.1944 Çerkes Teavün Cemiyeti üyelerinden ve "Quaze" gazetesi yazarlarından Hayrullah Süleyman Yediç öldü.
23.02.1944 Çeçen İnguşların Sibirya'ya sürülmeleri
11.02.1945 Yalta Konferansı
25.07.1945 145 Çerkesinde bulunduğu bir kısım mültecinin Saraçoğlu Hükümeti tarafından S.S.C.B.ne iadesi.
06.02.1946 General Kılıç Girey'in idam edilmesi
10.02.1947 Bestekar Muhlis Sebahattin Ezgi (Bıjnav) öldü.
10.12.1948 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edildi.
01.05.1952 Osetyalı yazar Tambi Elehoti'nin sürgünde ölümü
31.12.1953 Çerkes yazar ve gazeteci İsmail Ziya Bersis öldü.
10.05.1954 Kafkas tarihçisi General İsmail Berkok'un Londra'da ölümü.
1957 Çeçen İnguş Özerk Cumhuriyeti yeniden kuruldu ve sürgündeki Çeçenler'in yurtlarına dönmelerine müsaade edildi.
08.04.1960 Abhaz ozan Dirmit Gulya öldü.
08.01.1961 Dünya şampiyonu (Güreş) Yaşar Doğu öldü.
26.03.1961 Kuzey Kafkasya Milli Merkezi Başkanı Prof. Ahmet Nabi Magoma Münich'de öldü.
18.10.1961 Kuzey Kafkasyalı Parlamento Başkanı Wassan Girey Jabağı'nın ölümü
08.01.1962 Bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyetinin ikinci Devlet ve Hükümet Başkanı Pşımaho Kosok İstanbul'da sürgünde iken öldü.
11.05.1962 Çerkes yazar ve şair Seyin Tıme'nin İstanbul'da ölümü
16.04.1963 Kafkasyalı yurtsever (Oset) Ali Han Kantemir Münich'de öldü.
26.07.1963 Çerkes yazar ve bilim adamı Prof. Aytek Namitok İstanbul'da öldü.
04.04.1972 İnguş yazar Çevirmen Bek Sultan Batırhan İstanbul'da öldü.
05.04.1972 Abazin yazar Jir Hamid öldü.
24.04.1973 Yazar ve yayıncı Mehmet Ketey'in (İnguş) Ankara'da ölümü
01.12.1973 Adige yazar Sogentsuk Adem Türkiye'ye geldi.
05.10.1977 Ankara "Kuzey Kafkasya Kültür Derneği" üyelerine, Emekteki otobüs durağında beklerken ateş açıldı. Birkaç kişi yaralandı. Mahmut Özden öldü.
01.01.1978 Kuzey Kafkasya'lı yayıncı ve yazar Dr. Vasfi Güsar İstanbul'da öldü.
14.06.1979 Mersin 'Kafkas Kültür Derneğine silahlı saldırıda bulunuldu. Ali Öğe öldü.
11.10.1986 Ubıhça sözlük hazırlayan ünlü Fransız dilbilimci George Dumezil'in ölümü
12.01.1989 Olimpiyat 2.si Avrupa Şampiyonu Adil Candemir'in Ölümü
05.10.1991 Adıgey'in Cumhuriyet statüsü kazanması
03.11.1992 Tsıba Efkan Çağlı Abhazya'da Şehit oldu.
30.11.1992 Kozba Vedat Akar Abhazya'da şehit oldu.
14.08.1992 Abhazya'nın Gürcistan tarafından işgali
21.09.1993 Abağba Bahadır Özbağ Abhazya'da şehit oldu.
22.09.1993 Yeğoj Hanefi Aslan Abhazya'da şehit oldu.
27.09.1993 Sohum'un Gürcü işgalinden kurtarılışı
30.09.1993 Abhazya'nın Gürcü işgalinden kurtaılışı
11.11.1994 Çeçenistan'ın Rus Ordusunun Saldırısına uğraması
21.04.1996 Çeçenya'nın seçimle iş başına gelmiş ilk Cumhurbaşkanı Cahar Dudayev Ruslar tarafından Füze saldırısı ile öldürüldü.
26.02.2001 Araştırmacı yazar Ömer Beygua'nın ölümü.
25.02.2003 Yazar Osman Çelik'in ölümü.
28.02.2004 Abhaz yazar-şair Bagrat Şinkuba'nın ölümü
23.Mart Çerkes Takviminde yeni yıl
01.Ağustos Vatanına Dönenler Günü
08.03.2005 Çeçenistan Devlet Başkanı Aslan Mashadov Ruslar tarafından öldürüldü
13.08.2014 Beşiktaş Kulübü eski oyuncusu ve yöneticisi Abhaz kökenli Süleyman Seba'nın ölümü