Vatan ve milleti için bütün gücünü ve yaşantısını bu yolda harcamış,milletin göünde abideleşmiş kişilerin azlığı bilinen bir gerçektir.Toplumun mutlu,özgürlük ve refah içinde yaşaması için çaba sarfeden bu nedenle büyük bir cesaret ve azimle köhnemiş ve değerini yitirmiş birçok gelenekleri yıkıp,onun yerine olumlu ve etkili kuralları yerleştirmeye çalışanların başında gelen birisi varsa o da Kazanokue Jabağı'dır.O,her zaman gerçekten ayrılmayan,zengin fakir gözetmaden haklıya haklı,haksıza haksız diyebilen,zengini karşısında fakiri,güçlünün karşısında güçsüzü koruyan gerçek bir kahramandı.Onun yaşantısı ,sözleri,davranışları ağızdan ağıza söylenerek zamanımıza kadar bize gelmiş bulunuyor.O sağlığında olaylar karşısında her zaman başvurulan ve bir sözü iki edilmeyen gerçek bir erkekti.Yalnız Kaberdey'lerin değil bütün Çerkeslerin kalbinde saygıyla yaşayan birisidir.
Jabağı 1684 yılında Baksan bölgesinde bir halk çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.O kafkasya'da yazılan birçok esrlerde ismi geçen, Kaberdey'de olduğu kadar Osetya,Kumuk,Adige ve Abhaz bölgeleriyle Karaçay;Çerkesde saygıyla anılan ve bilinen bir kişidir.Tam iki asırdan beri ismi halkın arasında daima artan bir sevgiyle yaşatılmaktadır.
Jabağının tüm kişiliğini iyice anlayabilmek için asırlar boyu onun hakkında söylenen hikayelerle,sonradan onun hakkında yazılan esrleri karşılaştırmak gerekecektir.Bu nedenle Kaberdey kültür ve araştırma enstitüsünde çalışanlar köylere giderek onun hakkında anlatılan hikayeleri,haberleri derleyip enstitüye getirdiler.O devirde Adigelerin yazılarının olmayışı nedeniyle Jabağı hakkında bütün bilgiler anlatılanlardan ibaret kalmıştır.
Jabağının dünyaya geldiği geldiği devre;memelekette derebeylik yönetimini,bunun yürüttüğü beylik,kölelik savaşı ile ana vatanı istila için çalışan yabancı devletlerin saldırılarının sürüp gittiği devreye rastlar.
Fakir ve kimsesiz halkın haklarını yılmadan ,korkmadan savunan Jabağı "Çoğunluğun yaptığı adet,çogunluğun söylediği gerçektir." sözlerini ekleyerek bundan asırlar önce Kafkasya'da demokrasinin esasını kurmuştu.Adigeler arsında sınıf farkının devamın isteyen beylere karşı çıkmış ve "Gözünü çıkaranın canını çıkar." demek cesaretini göstermiştir.Jabağının en önemli davranışlarından bir taneside ezilenlerin başına geçerek silahlı bir mücadeleye girişmeyip,fikirlerini üstün zekası ve doğruluktan ayrılmayan iradesiyle çevresine kabul ettirmesidir.
Jabağı "Bir milletin birbirini yemesinden daha büyük ne gibi bir bela olabilir" sözüyle kan davasının ve beylerin birbirleriyle boğuşmalarının önüne geçmiştir.Ayrıca sınıf farklarının kaldırılmasını savunmuştur.Kadının sağ tarafta durması gerektiği,bir kadın topluluğuna rastlandığında attan inerek yedekleyip gurubu geçtikten sonra ata binmeyi gelenek olarak yerleştirilen Jabağıdır.
O toplumu yıkıp,yokeden onun yaşantısını baltalayan,birçok köhnemiş gelenekleri de yerleştirmesini bilmiş,yiğit,akıllı,dürüst,vatansever bir Adigeydi.Onun sözleri ve koyduğu gelenekler bugün hala Çerkeslerin ayakta kalmasında en büyük amil olmuştur.O yalnız Adigelerin değil Asetin Kumuk,Abhax vs.bir çok kardeş ve komşu haklarınında önderi olmuştur.Jabağı bugün ortaya attığı fikir ve vecizeleriyle Kafkasyalıların en büyük bir filozofu olduğunu ispatlamıştır.
Kazanokue Jabağı 1750 yılında Kaberdeyde öldü.Mezarı ise bugün Şihelikue'nin yukarı kısmında Kazanıkuey'dedir.Ayrıca Nalçık parkında kendisine bir yer ayrılmıştır.
KAZANOKUE JABAĞININ BAZI SÖZLERİ
1-Değişen zamana uyabilen erkektir.
2-Geçmiş geçmiştir.
3-İnsan insanın sarrafıdır.
4-Çelimsiz erkeği küçümseme.
5-Gözünü çıkaranın canını çıkar.
6-Ben deliden kaçarım,akıllı da benden kaçar!
7-İlk vuran sen olma.fakat sana vuranı da affetme!
8-İyi taraflarını gösterip kusurlarını gizleme!
9-Aklın temeli danışmaktır.
10-Danışacak kimseyi bulamazsan şapkana danış!
11-Dört beceriksiz erkekten iki becerikli erkek iyidir.
12-İşin basiti olmaz(iş,iştir)
13-Çoğunluğun yaptığı adettir.
14-Çoğunluk ne söylüyorsa gerçek olan o'dur.
15-Kadına yardımcı olmayan erkek,erkek değildir.
16-Gerçek erkek daima asildir.
17-Kaçan kadının davası olmaz.
18-Düşmana sırtını dönme!
19-Büyük su yatağı susuz kalmaz.
20-Gerçek erkek kadına saygılı olur.Kadına kötü davranan erkeğin kadından farkı yoktur.
21-Hırsızlıkla yağmacılık aynı şeydir.
22-Senin komşun en yakının olan başparmağındır.
23-İnsan şerefiyle yaşamalıdır.Şerefsiz ölmek mundar ölmek demektir.
24-Öfkeyle bir işe girişmemelidir.
25-Büyük konuşarak küçük başını derde sokma.
26-"Oldu!"deselerde yine de bir düşün.
27-Uzak akrabadan yakın komşu iyidir.
28-Anlaşamayan dört öküzden anlaşan iki öküzü çifte koşmak daha iyidir.
29-Dere kenarına herkes oturur.
30-Kılıcını çekenin kanı önce akar.
31-Az konuş,çok düşün!
32-Hırsızlığın büyüküyle küçüğü arasında fark yoktur.
33-Sonbahar bereketlidir.
34-Sözünü tartarak konuş!
35-Gerçeğe darılma.
36-Kendini rüzgara kaptırma.
37-Oğlunu övme.
38-Düşmanın ölüyor diye sevinme.
39-Sözü gerçek olanın yüzü aktır.
40-İyinin getirmediğini kötü getirmez.
41-Köyün öküzündense köyün insanı.
42-Namus yalvarmakla kazanılmaz.
43-İnsanlıkla,çalışmakla ilgili olmayan insan değildir.
44-Erkeksen,öleceksen de sözünü yerine getir.
45-Aklı olan insan görevini hisseder.
46-Gerçek insanı yıldırır.(gerçek acıdır).
47-Danışmak kokuşmaz.
48-Düşünerek konuş,bakınarak otur.
49-Yaşlı kimse evin direğidir.
50-Kötüyü örnek alma,seni felakete sürükler.
51-Zorbanın hakkından deli gelir.
52-Mülkü kazanmaktansa korumasını bilmelidir.
53-Fakirin ekmeği gerçektir.(Fakiri ekmeğinden tanırsın)
54-Çoğalmayan toplum millet olamaz.
55-Kaynana şişmansa oburdur;gelin zayıfsa yemeğe hasrettir.
56-Üvey ana kardan daha soğuk,öd suyundan daha acıdır.
57-Çok oturan kız miskin olur.
58-İyi öküz duracağı yeri bilir.Yürümüyorsa vurma!
59-Beli uzun olan at koşucudur.
60-Kırat ile doru at ne kadar koşucuysa, al at ile burnu alacalı at o kadar ağırdır.
61-Uğruna öldüğün uğruna ölür.
